Szczelnie, ale dyfuzyjnie

Nowoczesne membrany dachowe są otwarte dyfuzyjnie, ale i równocześnie szczelne

Zaparowane szyby w aucie są oznaką niewydolnego systemu wentylacyjnego. Aby szyby stały się przejrzyste, trzeba otworzyć okno.

Ta sama zasada obowiązuje też dla dachów spadzistych – aby wilgoć we wnętrzu dachu nie wyrządziła żadnych szkód, musi zostać wyprowadzona na zewnątrz przez szczelinę wentylacyjną.

Budowa dachu
Na przestrzeni lat warstwy w dachu spadzistym zmieniały się, ale fizyka budowli, a więc i niezbędna wentylacja pozostały. Dawniej nieużytkowe poddasza były wykorzystywane na składy itp. Powietrza swobodnie przepływało przez wszelkie nieszczelności w okapach, szczytach czy nawet przez kryte na zaprawę kalenice. Jeśli tylko pokrycie dachowe chroniło przed wpływami pogodowymi, to dach był uznawany za dobrze zbudowany.

Z czasem jednak poddasza stały się zbyt cenne, aby przechowywać na nich stare szpargały czy suszyć pranie – zaczęto je przystosowywać do celów mieszkalnych. Wymagało to ocieplenia przestrzeni pod dachem. Początkowo między krokwie montowano cienkie warstwy termoizolacji, a pod pokrycie zakładano dodatkowe warstwy, jak folie wstępnego krycia. W ten sposób poddasze przestało wentylować się „na wszystkie strony”, a jedynie przez określone otwory (patrz tabela).

Nowe materiały na współczesne konstrukcje
Rosnące wymagania mieszkańców co do komfortu przestrzeni mieszkalnej z jednej strony i coraz surowsze normy dotyczące oszczędzania energii znacząco wpłynęły również na dachy. Ocieplenia stały się grubsze i bardziej wydajne. W dodatku już teraz wspomina się o dalszym 30-procentowym podniesieniu wymagań wobec ochrony cieplnej.

Dzisiaj w konstrukcjach dachowych stosuje się przeważnie ocieplenie międzykrokwiowe, ewentualnie z dodatkowym ociepleniem pod- lub nadkrokwiowym. Znika więc szczelina wentylacyjna leżąca nad termoizolacją – dachy wentylowane zmieniły się w niewentylowane.

Jednak mimo braku tej szczeliny wilgoć z wnętrza domu musi i tak zostać odprowadzona na zewnątrz. Przemysł zareagował tu odpowiednio wcześnie i już od ok. 10 lat oferuje paroprzepuszczalne folie dachowe.

Schematy wentylacyjne dachów: 1 – poddasze nieużytkowe/bez dodatkowych zabezpieczeń, 2 – poddasze nieużytkowe/z dodatkowym zabezpieczeniem, 3 – poddasze użytkowe/ocieplenie niewentylowane z dodatkowym zabezpieczeniem, 4 – poddasze użytkowe/z dodatkowym zabezpieczeniem

Kalenica: znajdujący się pod gąsiorami element wentylacyjny kalenicy zapewnie cyrkulację powietrza

Zaleta pokryć wentylowanych od spodu
Budynki z pokryciami wentylowanymi od spodu, np. z dachówek cementowych lub ceramicznych, mają wiele zalet. Płaszczyzna kontrłat może pełnić wiele funkcji:

• spływa nią woda, która przedostała się przez pokrycie (np. podczas ulewy lub wskutek małego kąta nachylenia połaci),
• tędy wyprowadzane są skropliny, które przy odpowiednich warunkach wilgotnościowych pojawiają się pod pokryciem,
• tędy odprowadzana jest wilgoć, jaka droga dyfuzji przedostała się z wnętrza budynku.

Zmniejszenie ilości wilgoci po spodniej stronie pokrycia (w celu zabezpieczenia mrozoodporności) nie zawsze jest konieczne. Stosowane dzisiaj do produkcji współczesnych dachówek cementowych materiały, stopień ich wymieszania i technologia produkcji są tak dobre, że producenci dają 30 lat gwarancji na swoje wyroby. Podobnie rzecz ma się z dzisiejszymi dachówkami ceramicznymi, które od dawna nie są tak wrażliwe na mróz jak kiedyś.

Poza niezbędnym od strony konstrukcyjnej odprowadzaniem wilgoci (w postaci gazowej lub płynnej), prawidłowo zwymiarowana szczelina wentylacyjna przynosi wiele innych korzyści:

• w lecie poprawia ochronę przed wysokimi temperaturami, likwidując stojące pod pokryciem nagrzane powietrze,
• niższa temperatura poprawia wydajność działania systemów fotowoltaicznych,
• szybsze osuszanie pokrycia zmniejsza możliwość porastania dachu algami czy mchem.

Poza tym dach bez szczeliny wentylacyjnej „w starym stylu”, z otwartą dyfuzyjnie membraną z zaklejonymi stykami, leżącą bezpośrednio na ociepleniu ma też inne dobre strony:

• przepływające powietrze nie wychładza górnej powierzchni ocieplenia,
• obniżeniu ulegają straty ciepła spowodowane konwekcją, np. przez nieszczelności w paroizolacji czy przez mostki termiczne w ociepleniu,
• sklejona membrana jest zaliczana do zamkniętych podłoży, które nie wymagają zabezpieczania wszystkich dachówek przed siłami ssącymi wiatru,
• tak szczelnie „zapakowana” konstrukcja nie musi się obawiać ataku insektów, można więc zrezygnować z chemicznej ochrony drewna (mimo że jest ona zalecana),
• sklejanie zakładów membrany nie jest niezbędne, ale zalecane – sprzyja wiatroszczelności konstrukcji, zmniejsza wymianę powietrza i pozytywnie wpływa na bilans energetyczny
•  

Okap: wlotowe otwory wentylacyjne można wytworzyć między kontrłatami dochodzącymi do linii okapu (zakrywając otwór kratką) lub stosując okapowe elementy wentylacyjne

Detale i akcesoria wentylacyjne
Według przysłowia, łańcuch jest tak wytrzymały, jak jego najsłabsze ogniwo. Stwierdzenie to ma zastosowanie także do wentylacji dachu spadzistego. Szczelina wentylacyjna ma sens tylko wtedy, gdy jest połączona z odpowiednio zwymiarowanymi otworami wlotowymi i wylotowymi. Otwory te częściowo tworzy się konstrukcyjnie, a częściowo za pomocą elementów systemów dachowych. Zadanie tych akcesoriów nie polega jednak wyłącznie na zapewnieniu odpowiedniego przekroju otworów – powinny one także spełniać inne wymogi. Elementy systemowe muszą zabezpieczać przed wwiewaniem śniegu i deszczu, muszą być odporne na promienie UV oraz odpowiadać określonym wymaganiom ppoż. A że muszą się także zintegrować z pokryciem, świadczą następujące przykłady:

• otwory wentylacyjne w okapie i na kalenicy pulpitowej.

Wymagane w niemieckiej normie DIN 4108-3 przekroje wentylacyjne (czyt. Tabela minimalnych przekrojów wentylacyjnych na str. 22) dla wentylowanych ociepleń nie dotyczą wprawdzie płaszczyzny kontrłat i przynależnych tutaj otworów wentylacyjnych, ale sprawdziły się w praktyce i można je z powodzeniem stosować.

Otwory wentylacyjne w okapie (w kalenicy pulpitowej) wykonuje się pomiędzy kontrłatami dochodzącymi do linii okapu (kalenicy). Należy je zabezpieczyć przed przedostawaniem się do nich ptaków. Alternatywnie w okapie stosuje się okapowe elementy wentylacyjne mocowane na klinach i spełniające oba warunki – wentylację i ochronę. Jeśli to okaże się niewystarczające, dodatkowo zamontować można dachówki wentylacyjne.

To samo dotyczy także wentylacji w koszach, gdzie dachówki wentylacyjne są zwykle niezbędne.

• otwory wentylacyjne w kalenicy.

Kalenicy i grzbietów nie układa się już dzisiaj na zaprawie, lecz w systemie „suchym”. Wymianę powietrza w kalenicy zapewniają taśmy wentylacyjne, które przyklejane do pokrycia zapewniają ochronę przed deszczem i śniegiem.

Dachówki wentylacyjne wspomagają punktowo cyrkulację powietrza przez kalenicę; są także konieczne przy krokwiach znacznej długości. W dachach z kalenicami krytymi na zaprawę wentylacja nie może odbywać się tylko przez dachówki wentylacyjne!

Badania praktyczne przeprowadzone przez Instytut Badawczy Ochrony Cieplnej w Monachium wykazały, że dachówki wentylacyjne poprawiają przewietrzanie w przestrzeni podpokryciowej, zwłaszcza wtedy, gdy otwory wentylacyjne są mniejsze niż zalecane, a dodatkowa cyrkulacja powietrza poprzez szczeliny w pokryciu okazuje się niewystarczająca.

Podsumowanie
Wentylacja pomiędzy warstwami dachu skoncentrowała się – w przeciwieństwie do dawnych dachów – w zasadzie na płaszczyźnie leżącej pod pokryciem. Szczelina wentylacyjna i powierzchnie przynależnych otworów wlotowych i wylotowych muszą więc mieć odpowiednie rozmiary.

Pokrycie z dachówek cementowych lub ceramicznych wraz z systemowymi elementami wentylacyjnymi i zaklejoną membraną tworzy konstrukcję optymalną z punktu widzenia wszystkich uczestników procesu budowlanego.

Horst Pavel
Doradca techniczny Monier GmbH