Dziś okna dachowe stanowią dopracowany technicznie element standardowego wykończenia budynku. Ich historia to około 150 lat pomysłów, technicznych zmian i ulepszeń.
Vincent van Gogh – Chaty kryte strzechą pod wzgórzem
W XIX wieku w dużych, zamożnych miastach Niemiec, Francji i Anglii na poddaszach czynszowych kamienic ulokowane były mieszkania dla biedniejszych mieszkańców, które najwyraźniej wyposażano w okna dachowe. Wzmianki o oknach w skośnym dachu znajdziemy np. u baśniopisarza Hansa Christiana Andersena (1805–1875), który tak opisywał swój pokój na poddaszu: Pod dachem ściany były nachylone, a w nich umieszczone było okno – takie, jak pozostałe okna mansardowe, ale zapewniające znacznie rozleglejszy widok. Mogłem przez nie oglądać wieżę kościelną, którą było widać od samej podstawy.
Z końca XIX wieku pochodzi też ilustracja francuskiego rysownika Francisque Poulbota przedstawiająca ulokowane na poddaszu mieszkanie czynszowe we Francji, doświetlone oknem zamontowanym w dachu. Pierwsze okna w dachu odnajdziemy także na obrazie Vincenta van Gogha pt. Chaty kryte strzechą pod wzgórzem, na którym wyraźnie widać przeszklony dach oraz na obrazie Z widokiem na dachy Paryża.
Ilustracja z książki J. Życińskiego „Budownictwo mieszkaniowe w Europie zachodniej”
Najstarsza dokumentacja patentowa
Od końca XIX wieku udzielano patentów na różne rozwiązania dotyczące konstrukcji i funkcjonalności okien dachowych, używanych zarówno w budownictwie mieszkaniowym, jak i użytkowym. Służyły nie tylko do doświetlania pomieszczeń, ale także ich wentylowania, na co pozwalały różnorodne systemy ich otwierania.
W roku 1894 w Wielkiej Brytanii zgłoszono wynalazek, dzięki któremu przesuwne i obrotowe okna oraz świetliki mogły być szklone i czyszczone od wewnątrz budynku. Ich szyba osadzona była w drewnianej ramie. Także w 1894 roku zarejestrowany został brytyjski patent nr 1724 na ulepszenia w konstrukcji przesuwnych i obrotowych okien, świetlików i drzwi, zgłoszony przez Petera Shippobottama. W tym samym roku, również w Wielkiej Brytanii, zgłoszono inny wynalazek, który umożliwił łatwe otwieranie i szczelne zamykanie okna od wewnątrz, co chroniło pomieszczenie przed przedostawaniem się śniegu i deszczu. Zgłoszenia wynalazku opatrzonego nr 9682 dokonało dwóch Niemców, August Schmeil oraz Paul Saar.
Projekt domu towarowego A. Wertheima w Berlinie z roku 1896 z oknami dachowymi, który stał przy Leipzigerstrasse (budynek zniszczony w czasie wojny)
W Niemczech poddasza doświetlano już także pod koniec XIX wieku. Projekty budynków z oknami dachowymi można znaleźć np. w dokumentacji z 1896 roku, w której przeszklenia w dachu zawiera projekt domu towarowego A. Wertheima przy Leipzigerstrasse 132 oraz na zdjęciu budynku innego domu towarowego również wybudowanego przez A. Wertheima przy Leipzigerplatz w Berlinie.
Lata międzywojenne
W USA w 1924 roku Ch. Witnellowi udzielono patentu na konstrukcję wentylowanych okien dachowych. Jak wynika z dokumentów zgłoszenia, wynalazek umożliwiał swobodne otwieranie i zamykanie okna. W roku 1926 również w USA opatentowano rozwiązanie konstrukcyjne okna dachowego, które zabezpieczało przed przedostawaniem się wody deszczowej czy roztopionego śniegu, nawet w przypadku nawiewania deszczu przez silny wiatr.
W latach 20-tych XX wieku w Europie opatentowano szereg kolejnych rozwiązań umożliwiających otwieranie i zamykanie okien dachowych. Przykładem tego jest chociażby niemiecki patent na mechanizm służący do otwierania i zamykania okien dachowych, uzyskany w roku 1927 przez firmę Tischler&Seichter. Na to samo rozwiązanie w tym samym roku konstruktorzy niemieccy F. Petersen i H. Krüssmann uzyskali patent brytyjski. Rok później w Niemczech F. Tittmann opatentował mechanizm samozamykania się okien dachowych wykorzystujący gromadzenie się wody deszczowej. Od 1933 roku, od patentu Emila Nebbefelda na osłonę przeciwdeszczową do okien, w opisach patentów zaczęło pojawiać się określenie „Dachfenster” – „okno dachowe”. W 1938 roku niemiecki konstruktor H. Schmitt zgłosił patent na okno dachowe z obudową znajdującą się powyżej powierzchni dachu, które można było swobodnie otwierać i zamykać.
Patent Schmeila i Saara na zamykanie okien od wewnątrz z roku 1894
Również w dokumentach polskiego urzędu patentowego znajdziemy pochodzące z 1938 roku zgłoszenie wynalazku na okno do doświetlenia poddasza, dokonane przez Niemca Bernarda Schwarza. Ideą patentu były dwa zachodzące na siebie elementy w kształcie litery U, wykonane z materiałów ceramicznych dla poprawy izolacyjności okna. Z dokumentu wynika, że rok wcześniej wynalazek został zgłoszony w Niemczech.
Wynalazek Rassmussena i lata powojenne
Kolejnym etapem w rozwoju okien dachowych był wynalazek Duńczyka Villuma Kanna Rasmussena, który w 1942 roku zgłosił swój pierwszy wynalazek dotyczący konstrukcji zawiasu do okien obrotowych. Wymyślone przez Rassmusena rozwiązanie pozwoliło na prostą obsługę okna dachowego. Można je było nie tylko łatwo otworzyć, ale także umyć.
Patent Emila Nabbefelda z 1933 roku na osłonę przeciwdeszczową, w którym użyto sformułowania "Dachfenster" – okno dachowe
Wynalazek Rassmusena zbiegł się w czasie z rozwojem nowych technologii. Po II wojnie światowej w krajach Europy zachodniej do ocieplenia poddaszy zaczęto wykorzystywać płyty gipsowo-kartonowe i wełnę mineralną. W konsekwencji rozpowszechniło się stosowanie okien dachowych i uruchomiono ich masowa produkcję. Okna dachowe stały się szczególnie popularne w latach 70-tych. Na skalę masową były produkowane przez duńskiego Veluxa i niemieckie firmy Roto, Blefa i Braas. Oferowały je także mniejsze firmy francuskie, włoskie i hiszpańskie.
Z początkiem lat 90-tych rynek okien dachowych rozwinął się w krajach Europy środkowej i wschodniej. Własną ofertę handlową mieli Czesi, Węgrzy i Słowacy, jednak czempionem branżowej technologii stała się założona w 1991 roku polska firma Fakro.
Patent Petersena i Krüssmana na mechanizm otwierania i zamykania okien dachowych z 1927 roku
Okna dachowe dziś
Aktualnie na rynku światowym głównymi branżowymi graczami są trzy firmy: Velux, Fakro i Roto. Pozostali producenci posiadający niewielki udział w rynku to: Claus, Falux, Inlux, Axel (Włochy), Okfel (Słowenia), Prima, Fenestra, Cubeso, Formanek, Zima, Solana (Czechy), Okpol (Polska), Oman Keylite (GB), Andersen Windows&Doors (USA), Columbia Skylights (Kanada), AHRD (Chiny), Folis (RPA), Induro (Hiszpania) i Tostem, YKK, Panasonic (Japonia). Żaden z nich nie posiada więcej niż 1 proc. udziału w globalnym rynku.
Konstrukcja dzisiejszego okna dachowego w znaczący sposób różni się od ich pierwowzorów. Współczesny klient oczekuje nowoczesnych i nietypowych rozwiązań. Oferta największych producentów to okno o konstrukcji obrotowej w różnych wariantach jego wyposażenia. Oprócz okien obrotowych drewnianych oferowane są okna obrotowe z PVC, okna wysokoosiowe, uchylno-obrotowe, balkonowe, okna superenergooszczędne i do dachów płaskich.
Kolejny dom towarowy A. Wertheima przy Leipzigerplatz w Berlinie – dach od strony ulicy ma okna dachowe (budynek również zniszczony w czasie wojny)
Dziś okna dachowe to elegancja i techniczna precyzja (na zdjęciu okno uchylno-obrotowe FPP firmy Fakro)
Okna z Polski
To Polska jest dziś międzynarodowym liderem w produkcji okien dachowych i wytycza nowe kierunki w rozwoju branży. Oprócz dynamicznego Fakro w naszym kraju okna produkuje koncern Velux i firma Roto, dlatego szacunkowo co trzecie okno montowane na świecie jest produkowane w Polsce.
Konkurujące ze sobą firmy prześcigają się w odpowiedzi na oczekiwania klientów i wprowadzają kolejne rozwiązania techniczne. Stale rośnie liczba zgłaszanych patentów w branży okien dachowych. Dobrym przykładem jest tu firma Fakro – właściciel ponad 170 zgłoszeń patentowych i wzorów użytkowych i własnego nowoczesnego ośrodka badawczo-rozwojowego, w którym pracuje ponad 100 inżynierów. Fakro do wielu krajów świata eksportuje nie tylko okna dachowe, ale także rozwiązania i myśl twórczą polskich inżynierów.
Opracowano na podstawie
materiałów firmy Fakro i Redakcji
Źródło: Dachy, nr (226)
