Remont Konserwatorski kaplicy pw. św. Jadwigi Śląskiej w Wiśle Czarnym, cz. 1

Rys. 1. Widok kaplicy pw. św. Jadwigi Śląskiej w Wiśle Czarnym – stan przed konserwacją

Wprowadzenie
Każdy zabytkowy obiekt po pewnym czasie eksploatacji wymaga przeprowadzenia remontu konserwatorskiego. Prace remontowe powinny być poprzedzone szczegółową analizą stanu technicznego obiektu, obejmującą zarówno konstrukcję, jak i stan materiałów oraz elementów wykończenia i detalu architektonicznego. Niezmiernie istotne jest, aby renowację elementów wykończeniowych i detalu architektonicznego poprzedził (jeżeli to jest konieczne) kompleksowy remont konstrukcji. W przypadku zabytkowych konstrukcji dachowych remont powinien zakładać ich naprawę zachowawczą, ograniczoną do miejsc, w których nastąpiło osłabienie konstrukcji. Podstawową zasadą jest tu pełne poszanowanie zabytkowej substancji i przestrzeganie zasad tradycyjnej sztuki budowlanej, stosowanie tradycyjnych metod ciesielskich i uzupełnianie drewna drewnem, z zachowaniem pierwotnie zastosowanego gatunku.

Opis obiektu
Kaplicę pw. św. Jadwigi Śląskiej w Wiśle Czarnym (rys. 1) wzniesiono jako obiekt o konstrukcji drewnianej w konwencji tzw. stylu szwajcarskiego. Budowę ukończono w 1909 r., a wykonano ją z gotowych elementów sprowadzonych z Przyszowic na Górnym Śląsku. Wyposażenie kaplicy stanowią elementy rozebranego w 1895 r. kościoła w Bystrzycy [1, 2, 3].

Rys. 2. Rzut więźby dachowej

Kaplica jest obiektem orientowanym na osi wschód-zachód, jednowieżowym, jednonawowym, z wydzielonym prezbiterium zamkniętym trójbocznie.

Więźba dachowa
Więźbę dachową wykonano jako jętkową wieszarową jednowieszakową zredukowaną (wg terminologii zaproponowanej w pracach [4 i 5]). Nazwa więźby pochodzi od głównego elementu niosącego – wieszara, składającego się w tym przypadku z jednego stolca wiszącego, zwanego wieszakiem. Oprócz wieszaka na wiązar główny (pełny) składają się dwa podpierające go ściskane zastrzały, dwie jętki, krokwie oraz ściąg. Wieszary tworzą tzw. wiązary pełne, natomiast między nimi zabudowano wiązary niepełne złożone z krokwi i jętki ułożonej mniej więcej w połowie wysokości więźby. Wiązary pełne zabudowano co 3 oś, a wzajemny rozstaw wiązarów niezależnie od typu wynosi około 0,9 m.
Niewielkie wymiary kaplicy wymusiły zastosowanie tylko dwóch wiązarów pełnych – trzeci zastąpiony został wewnętrzną ścianą poprzeczną zabudowaną między nawą a prezbiterium. Połączenie między wiązarami pełnymi i niepełnymi zapewnia wzdłużna rama wieszakowa dzięki płatwi kalenicowej położonej na wieszakach i połączonej z nimi mieczami. Rzut więźby dachowej przedstawiono na rys. 2, natomiast na rys. 3 i 4 zamieszczono przekroje przez wiązar pełny i niepełny. Przekrój poprzeczny przez kaplicę zamieszczono na rys. 5

Rys. 3. Przekrój poprzeczny przez wiązar pełny (przekrój A-A wg rys. 2)

Rys. 4. Przekrój poprzeczny przez wiązar niepełny (przekrój B-B wg rys. 2)

Rys. 5. Przekrój podłużny (przekrój C-C wg rys. 2)

Krokwie obu typów wiązarów mają przekrój poprzeczny 0,15 × 0,12 m, natomiast jętki 0,15 × 0,08 m. Krokwie opierają się na namurnicach ułożonych na ścianach zewnętrznych i na płatwi kalenicowej o przekroju 0,15 × 0,18 m. Zastrzały wiązarów pełnych mają przekrój 0,18 × 0,15 m, ściągi dolne o przekroju 2 × (0,15 × 0,08 m) zabudowano na poziomie +5,76 m powyżej poziomu posadzki nawy, natomiast wieszar o przekroju 0,15 × 0,15 m biegnie od kleszczy dolnych do płatwi kalenicowej.
Poszczególne elementy wiązarów łączono wzajemnie połączeniami ciesielskimi oraz dodatkowo na ozdobne gwoździe i śruby. Podparcie wiązarów pełnych zrealizowano przez murłaty ułożone na ścianach zewnętrznych, na których oparto krokwie oraz poprzez wsporniki wykształcone w ścianie zewnętrznej od środka obiektu, na których podparto zastrzały. Wzajemny rozstaw wiązarów pełnych wynosi 2,715 m. Widok górnej części wiązarów pokazano na rys. 6, natomiast część dolną wiązara pełnego na rys. 7.

Rys. 6. Widok górnej części wiązarów (z tyłu konstrukcja wieży)

Rys. 7. Część dolna wiązara pełnego oraz deskowanie sufitu nawy

Dach nad prezbiterium ma konstrukcję krokwiową. Krokwie 0,15 × 0,12 m opierają się na pionowym słupie 0,15 × 0,15 m wspartym na belkowym ruszcie, niezależnym od konstrukcji stropu kasetonowego. W dolnej części dachu na krokwiach, wokół całego rzutu, zabudowano dodatkowo przypustnice zmniejszające nachylenie połaci z 58º do 40º. W połowie wysokości ścian kaplicy wykonano półduszki o nachyleniu takim, jak nachylenie przypustnic.

W części wschodniej obiektu znajduje się wieża. Jej konstrukcja składa się z pięciu słupów (4 narożnych i środkowego) o przekroju 0,15 × 0,15 m. Podparcie słupów zrealizowano poprzez układ poziomych belek.

Sufit nawy wykonano w postaci deskowania ułożonego na belkach o przekroju 15 x 13 cm mocowanych do ściągów, zastrzału i dodatkowej belki poziomej wiązarów pełnych oraz w poprzecznych ścianach zewnętrznej wschodniej i wewnętrznej.

Pokrycie dachu stanowi gont drewniany grubości 0,03 m ułożony na łatach 0,03 × 0,05 m mocowanych do krokwi w części górnej dachu oraz przypustnic w części dolnej w rozstawie co 30 cm. Przestrzeń pomiędzy pokryciem dachu a sufitem nawy pozostawiono niewypełnioną.

Literatura:
1. Iwanek W.: Zadni Groń przed powstaniem Zameczku Myśliwskiego Prezydenta RP w Wiśle-Kubalonce. Ziemia Śląska, t. IV. Muzeum Śląskie Katowice 1997, s. 197–207.
2. Długajczyk E.; Nowy Zamek w Wiśle – jego budowa i użytkownicy do 1945 roku. Ziemia Śląska, t. IV. Muzeum Śląskie Katowice 1997, s. 215–229.
3. Chojecka E.; Pomiędzy historią a nowoczesnością. Treści ideowe Zamku Prezydenta RP w Wiśle. Ziemia Śląska, t. IV. Muzeum Śląskie Katowice 1997, s. 231–245.
4. Tajchman J: Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii ciesielskich konstrukcji dachowych na terenie Polski od XIV do XX w., Monument (2), 2005: s. 7–35.
5. Mączyński D., Tajchman J., Warchoł M.: Materiały do terminologii konstrukcji więźb dachowych – podstawowe pojęcia, Monument (2), 2005: s. 37–44.

dr inż. Łukasz Drobiec
Politechnika Śląska