Jak każdy ogród, tak i ogrody na dachu potrzebują odpowiedniej pielęgnacji. Jej zakres wynika z rodzaju zielonego dachu, a prawidłowy wzrost oraz przeżywalność roślin uprawianych na dachach zależy m.in. od odpowiedniego składu oraz właściwości powietrzno-wodnych podłoży i lokalnych warunków pogodowych.
Dach na wiacie przy domu prywatnym w okolicach Krakowa zarośnięty różnymi gatunkami rozchodników
Fot. Katarzyna Wolańska
Rośliny wprowadzane na zielone dachy narażone są na wiele czynników stresowych, które w znacznym stopniu mogą zredukować liczbę nasadzeń, zwłaszcza w pierwszych latach uprawy. Bardzo ważny i istotny jest właściwy dobór roślin przeznaczonych na zielone dachy z uwzględnieniem ich niskich wymagań siedliskowych, w tym dużą odporność
na suszę.
Dach zielony ekstensywny w zasadzie powinien utrzymać się samodzielnie, ale odpowiednia pielęgnacja poprawi jego funkcjonalność i estetykę. W przypadku dachu zielonego intensywnego wymaga się pielęgnacji częstszej i w większym zakresie. Pielęgnacja dachu o charakterze intensywnym jest podobna do prac pielęgnacyjnych prowadzonych w ogrodzie przydomowym.
Pielęgnacja dachów ekstensywnych
Dachy ekstensywne ze względu na dość ubogą roślinność (głównie rozchodniki i niewielkie byliny) wymagają niewielkich nakładów pielęgnacyjnych. Prace sprowadzają się głównie do odchwaszczania, usuwania suchych części roślin i nawożenia oraz sporadycznego nawadniania i regularnej kontroli. Mogą być również wymagane prace pielęgnacyjne polegające na przycinaniu roślin w celu uzyskania odpowiedniego pokroju, dosadzaniu roślin lub dosiewaniu w razie wystąpienia większych luk oraz uzupełnianiu substratu w przypadku erozji lub jego nadmiernego osiadania. Wymagane będzie również czyszczenie urządzeń technicznych z zarastających roślin, oczyszczanie odpływów dachowych i opasek oddzielających oraz posadzek z liści i roślinności negatywnie wpływającej na ich funkcjonalność (Wytyczne dla dachów zielonych, FLL/DAFA 2020).
Nawadnianie
Prawidłowo zaprojektowany dach ekstensywny nie wymaga regularnego nawadniania. Zdolności retencyjne podłoża powinny w pełni zabezpieczyć potrzeby wodne dla zastosowanych roślin. Nawadnianie takiego dachu jest jednak wskazane w początkowej fazie wzrostu roślin, bezpośrednio po założeniu dachu, gdy następuje kiełkowanie nasion i ukorzenianie się roślin. Dotyczy to zwłaszcza połaci o większym nachyleniu i większej ekspozycji na słońce oraz w przypadku wystąpienia długotrwałej suszy. Wskazana jest wtedy systematyczna obserwacja dachu, na podstawie której można podjąć decyzję o zastosowaniu nawadniania, do którego można wykorzystać systemy wyposażone w prosty sterownik i zraszacze.
Dach zielony z roślinnością intensywną na galerii Tarasy Zamkowe w Lublinie. Część dachu jest ogólnodostępna i stanowi trasę spacerową oraz doskonały punkt widokowy na Wzgórze Zamkowe i stare miasto
Fot. Katarzyna Wolańska
Nawożenie
Niezbędnym elementem pielęgnacji dachu ekstensywnego jest nawożenie. Ilość składników pokarmowych zawarta w podłożu nie jest wystarczająca do zaspokojenia potrzeb pokarmowych roślin w dłuższym okresie wegetacji. Z reguły podłoże zawiera tylko dawkę startową nawozu, co wystarcza na pierwszą fazę wzrostu roślin, tj. kiełkowanie i ukorzenianie się. W przypadku dachu ekstensywnego, gdzie mamy do czynienia z roślinami mało wymagającymi jeśli chodzi o składniki pokarmowe, wystarczające jest nawożenie pogłówne wykonane jeden raz w roku, najlepiej wczesną wiosną. W pierwszym roku po założeniu dachu należy wykonać nawożenie pogłówne (nawożenie w trakcie wegetacji roślin – może być posypowe lub płynne) po około czterech tygodniach od posadzenia roślin, ale nie później niż do połowy sierpnia. Nawożenie pogłówne w późniejszym terminie powoduje przedłużanie się okresu wegetacyjnego roślin, co prowadzi do osłabienia mrozoodporności roślin i w konsekwencji do ich przemarzania i wypadania.
Zalecane jest stosowanie nawozów wieloskładnikowych otoczkowanych. Mogą to być nawozy o spowolnionym działaniu 6-cio lub 9-miesięczne w dawce nie przekraczającej 5–6 g N/m2 na rok. Dawka nawozu zawierającego np. 18% N będzie wtedy wynosiła około 30 g/m2. Nawóz i dawka powinny być dostosowane do fazy rozwojowej i wymagań roślin, terminu stosowania oraz warunków pogodowych (intensywne opady, susza itp.).
Częstotliwość zabiegów pielęgnacyjnych
Na dachu zielonym ekstensywnym wskazane jest przeprowadzenie co najmniej dwóch wizyt pielęgnacyjnych w celu usunięcia suchych części roślin, wszystkich chwastów i niepożądanych roślin (stosowanie herbicydów jest niedopuszczalne). Należy również od dwóch do czterech razy w roku sprawdzić prawidłowość funkcjonowania systemu drenażowego – dokonać kontroli i czyszczenia odpływów dachowych i opasek oddzielających, oczyścić urządzenia z porastających roślin, zwłaszcza roślin niepożądanych, rosnących samoistnie na opaskach przeciwpożarowych oraz usunąć liście znajdujące się w rynnach i odpływach (Wytyczne dla dachów zielonych, FLL/DAFA 2020).
Pielęgnacja dachów intensywnych
Na dachach intensywnych mamy do czynienia z dużą liczbą gatunków o zróżnicowanych wymaganiach (byliny, krzewy, drzewa, trawniki), dlatego zabiegi pielęgnacyjne muszą być odpowiednio dostosowane dla tej grupy roślin. Dach o charakterze intensywnym wymaga więc częstszej pielęgnacji, prowadzonej podobnie jak w przypadku ogrodów przydomowych. Poza kontrolą i czyszczeniem odpływów wody, opasek oddzielających, opasek bezpieczeństwa oraz płytek i posadzek z niepożądanych roślin wykonuje się m.in. koszenie trawy, pielenie, formowanie roślin (cięcie), nawadnianie i nawożenie i ochrona roślin (Wytyczne dla dachów zielonych, FLL/DAFA 2020). Podobnie jak w przypadku dachów ekstensywnych może być potrzeba dosadzania roślin lub dosiewania w razie wystąpienia większych luk oraz uzupełnienia substratu w przypadku erozji lub jego nadmiernego osiadania.
Dach zielony z roślinnością intensywną na galerii Tarasy Zamkowe w Lublinie. Widok z wieży na Wzgórzu Zamkowym.
Fot. Katarzyna Wolańska
Nawadnianie i nawożenie
Na dachu intensywnym rośliny mają bardzo zróżnicowane potrzeby wodne. Mimo dużej zdolności retencji wody opadowej nawadnianie jest niezbędne zwłaszcza w okresach suszy. Nawadnianie musi być również dopasowane do potrzeb wodnych roślin. Nowoczesne rozwiązania stosowane w nawadnianiu roślin pozwalają dostarczyć poszczególnym gatunkom roślin odpowiednią ilość wody za pomocą zraszaczy (trawniki, niskie krzewy i byliny) lub metodą kropelkową (duże krzewy, drzewa). W celu racjonalnego wykorzystania wody, cały system nawadniania powinien być wyposażony w czujniki wilgotności podłoża, które pozwolą na dozowanie wody tylko wtedy, gdy wilgotność podłoża spadnie poniżej optymalnej dla roślin. Systemy nawadniania mogą być również wykorzystane do nawożenia roślin poprzez wyposażenie ich w dozowniki inżektorowe dla nawozów. Nawożenie za pomocą instalacji nawodnieniowej jest bardziej dokładne i oszczędne. Składniki pokarmowe mogą być dostarczane w strefę systemu korzeniowego w czasie, kiedy tych składników brakuje. Rośliny tak nawożone efektywniej wykorzystają składniki pokarmowe. Ograniczone zostają również straty związane z wypłukiwaniem składników w czasie intensywnych opadów deszczu.
Nawożenie pogłówne
Nawożenie pogłówne, niezależnie od sposobu (fertygacja, nawożenie posypowe) powinno być oparte na analizie podłoża i uwzględniać zawartość składników w podłożu. W przypadku tradycyjnego nawożenia pogłównego (posypowe) zalecane jest stosowanie nawozów wieloskładnikowych otoczkowanych (mogą to być nawozy o spowolnionym działaniu 6-cio lub 9-miesięczne, o zrównoważonym składzie, a dla trawników z przewagą azotu) w dawce nie przekraczającej 8–10 g N/m2 na rok. Dawka nawozu zawierającego np. 18% N będzie wtedy wynosiła od 45 do 55 g/m2. Nawóz i dawka powinny być dostosowane do fazy rozwojowej i wymagań roślin, terminu stosowania oraz warunków pogodowych (intensywne opady, susza, nawadnianie). Nawożenie pogłówne za pomocą systemu nawadniającego (fertygacji) możemy wykonywać co 2–3 tygodnie stosując stężenie pożywki 0,1–0,2% . Stosujemy wówczas nawóz wieloskładnikowy, rozpuszczalny w wodzie, dostosowany do gatunków roślin. Przy nawożeniu posypowym nawozy o spowolnionym działaniu stosujemy wczesną wiosną, a w przypadku innych nawozów wieloskładnikowych otoczkowanych wczesną wiosną i pod koniec czerwca – w tym przypadku wyliczona, roczna dawka nawozu musi być podzielona na pół. Jesienią, niezależnie od rodzaju nawożenia, można zastosować nawozy jesienne przeznaczone dla poszczególnych gatunków roślin. Po każdym nawożeniu pogłównym nawóz należy wymieszać z wierzchnią warstwą podłoża i podlać, a najlepiej stosować nawóz przed opadami deszczu.
Częstotliwość zabiegów pielęgnacyjnych
Na dachu zielonym intensywnym wskazane jest w okresie wegetacyjnym (marzec-listopad) przeprowadzenie co najmniej jednej wizyty pielęgnacyjnej w celu usunięcia wszystkich chwastów i niepożądanych roślin czy suchych części roślin (stosowanie herbicydów jest niedopuszczalne). Należy również od 4 do 6 razy w roku sprawdzić prawidłowość funkcjonowania systemu drenażowego – dokonać kontroli i czyszczenia odpływów dachowych (oczyścić urządzenia z porastających roślin oraz usunąć liście znajdujące się w rynnach i odpływach) oraz funkcjonowania systemu nawadniającego. Nie należy również zapominać o formowaniu roślin poprzez przycinanie oraz w miarę potrzeby o koszeniu trawników (i usunięciu skoszonej trawy z dachu), zwłaszcza tych intensywnie użytkowanych do celów sportowych czy reprezentacyjnych. Takie trawniki oprócz regularnego nawadniania i nawożenia wymagają dodatkowych zabiegów pielęgnacyjnych, tj. wertykulacji, aeracji oraz piaskowania (Wytyczne dla dachów zielonych, FLL/DAFA 2020).
Literatura:
Wytyczne dla dachów zielonych. Wytyczne do projektowania, wykonywania i utrzymywania dachów zielonych. FLL, DAFA 2020.
dr inż. Jacek Nowak
Instytut Ogrodnictwa
w Skierniewicach.
Ekspert współpracujący ze Stowarzyszeniem DAFA,
tóre działa na rzecz ujednolicenia i podniesienia standardów wykonawczych
oraz na rzecz rozwoju wiedzy o technologiach i funkcjonowaniu dachów płaskich, zielonych i fasad.
Wytyczne Stowarzyszenia DAFA w postaci publikacji technicznych
dostępne są na www.ksiegarnia.dafa.com.pl
Źródło: Dachy, nr (241)
