Odpowiednia wentylacja dachu spadzistego

Istnieją konstrukcje dachowe lub też obszary dachu, w których mogą występować problemy
z wentylacją. Obszary takie to np. kosze lub lukarny. Na zdjęciu widać, że obok lukarny są tylko dwa pola krokwiowe z niezaburzoną wentylacją

Już sama konstrukcja i forma twardych pokryć dachowych z elementów drobnoformatowych takich jak dachówki, pozwala na wnikanie pewnej ilości powietrza pod powierzchnię kryjącą dachu. Przedostające się przez połać powietrze ma jednak często tę wadę, że razem z nim do wnętrza dachu dostają się zanieczyszczenia, śnieg i deszcz. Intensywna wymiana powietrza pod pokryciem znacznie redukuje negatywne oddziaływania częstego zamarzania i rozmrażania. Poza tym opływane przez powietrze drewniane elementy dłużej zachowują swoją trwałość.

Przy sposobach krycia, które umożliwiają tylko nieznaczną wymianę powietrza przez pokrycie dachowe lub ją blokują – jak np. krycie karpiówką – należy utworzyć specjalne otwory wlotowe i wylotowe, aby uzyskać efekt cyrkulacji powietrza. Na podstawie doświadczeń praktycznych wypracowano zasady będące podstawą zapewnienia takiego efektu, częściowo także ujęte pisemnie w odpowiednich zaleceniach czy wytycznych.

Wartości doświadczalne dla przekrojów minimalnych
Jedne z wcześniejszych wytycznych dla pokryć dachowych z dachówek ceramicznych z maja 1971 r. podają wartości doświadczalne dla dachów bez konstrukcji spodnich (chodzi o warstwę wstępnego krycia – dop. red.). Dla okapu jest to szczelina wentylacyjna wysokości min. 1,5 cm pomiędzy wszystkimi krokwiami. W zależności od kąta nachylenia połaci dachowej w kalenicy powinno się znaleźć od jednej do trzech dachówek wentylacyjnych na każde 3 mb kalenicy. Także wytyczne dla pokryć dachowych z dachówek cementowych z sierpnia 1971 r. poruszają zagadnienie wentylacji. Mówi się tu, że jeśli okap jest zamknięty bez możliwości wentylacji, należy tu wmontować specjalne elementy wentylacyjne.

Nie wspomina się natomiast o wysokości szczeliny wentylacyjnej. Poza tym elementy wentylacyjne powinny się znaleźć w samej kalenicy (taśma kalenicowa) lub też w przed ostatnim rzędzie dachówek przed nią (dachówki wentylacyjne). Jednocześnie podany jest wymóg, żeby na dachach o nachyleniu niższym niż 25° i posiadających rozłożoną folię wstępnego krycia mocować kontrłaty w celu poprawienia cyrkulacji powietrza. Dzisiaj nadal obowiązują podobne zalecenia dla otworów wentylacyjnych, tyle tylko, że wymagane wartości są wyższe. Ponieważ jednak ogromna ilość poddaszy jest wykorzystywana do celów mieszkaniowych, pojawiły się nowe wymagania.

Zasadnicze dwa typy konstrukcji
Terminologia fachowa zasadniczo rozróżnia dwa rodzaje konstrukcji dachowych:

• dachy niewentylowane, które nie posiadają wentylowanej płaszczyzny bezpośrednio nad izolacją termiczną. Zabezpieczenie dodatkowe (membrana) – w tym przypadku otwarte dyfuzyjnie – leży bezpośrednio na ociepleniu¹,
• dachy wentylowane, które posiadają wentylowaną płaszczyznę między ociepleniem a zabezpieczeniem dodatkowym².

Cyrkulacja powietrza w dachu spadzistym

Kryterium tego podziału jest więc przede wszystkim przestrzeń między ociepleniem a dodatkowym zabezpieczeniem. Niezależnie od ww. cech samo pokrycie – nieważne, czy z dachówek ceramicznych, czy cementowych – także musi być wentylowane od spodu.

Spodnia wentylacja pokrycia
Wentylację tę uzyskuje się przede wszystkim poprzez zamocowanie kontrłat. „Instrukcja dla dachów spodnich (warstw wstępnego krycia – dop. red.), podkładów dachowych i folii wstępnego krycia” wymaga, aby ich minimalna wysokość wynosiła 24 mm. Dalej podaje się też jednak, że grubość kontrłat należy dobierać m.in. w zależności od długości krokwi, kąta nachylenia dachu, oczekiwanych opadów śniegu. Twórcy instrukcji chcieli w ten sposób bez podawania konkretnych liczb wyrazić, że wysokość kontrłat powinna rosnąć wraz ze spadkiem kąta nachylenia dachu lub gdy obiekt jest zlokalizowany w regionie z obfitymi opadami śniegu. Przykładowo wytyczne dla dekarzy austriackich podają tu konkretne liczby; w ekstremalnym przypadku kontrłaty mogą mieć wysokość 95 mm – przy kącie nachylenia niższym niż 20°, długości krokwi między 15 a 20 m i obciążeniu śniegiem rzędu 3,25 kN/m².

Lodowe bariery spowodowane brakującą wentylacją
Nie bez powodu tak dużą wagę przywiązuje się do większej wysokości kontrłaty. Utworzona dzięki niej przestrzeń między pokryciem ostatecznym a wstępnym spełnia jednocześnie kilka zadań. Wnikająca przez pokrycie wilgoć oraz skropliny tworzące się na spodniej stronie pokrycia są w pewny sposób odprowadzane poza dach. Ponadto szczelina służy do wentylowania pokrycia dachowego i umożliwia dokładniejsze zamocowanie i sklejenie folii.

Do tego dochodzi jeszcze efekt chłodzenia, poprawiający ochronę cieplną w lecie i zapobiegający tworzeniu się lodowych barier w okapie, ponieważ wciąż przepływające powietrze nie dopuszcza do przedwczesnego topienia się lodu. Jeśli w dachu brak będzie podpokryciowej wentylacji połaci dachowej, to wydostające się z pomieszczeń ciepłe powietrze może sprawić, że temperatura pod pokryciem wzrośnie, wskutek czego śnieg zacznie się od spodu topić – i to pomimo ujemnej temperatury panującej na zewnątrz. Na okapie, gdzie ciepło nie będzie już działać od spodu, zaczną się tworzyć lodowe nawisy i zwały. Za nimi będzie się zbierać woda z topniejącego śniegu, która znowu zamarznie i zjawisko będzie się nawarstwiać.

Wykonanie okapu i kalenicy
Podobnie jak w 1971 r., tak i współczesne wytyczne dekarskie nie podają konkretnego przekroju wentylacyjnego. W „Instrukcji dla dachów spodnich (warstw wstępnego krycia – dop. red.), podkładów dachowych i folii wstępnego krycia” jest jedynie mowa o tym, że doświadczenia praktyczne potwierdzają zasadność wykonywania otworów wlotowych w okapie i wylotowych w kalenicy dla przestrzeni wentylacyjnej między zabezpieczeniem spodnim a pokryciem dachowym oraz że dla dachów wentylowanych zaleca się przestrzeganie przekrojów wentylacyjnych wymaganych w DIN 4108-3. W normie tej podaje się, że powierzchnia netto przekroju wentylacyjnego w okapie powinna wynosić dwa promile przynależnej połaci dachowej, lecz nie mniej niż 200 cm2/mb okapu.

Bez dodatkowych elementów konstrukcyjnych w praktyce nie da się tego warunku spełnić. Nawet mocno profilowane dachówki nie są w stanie zapewnić takiej powierzchni przekroju poprzez same fale. Dlatego też producenci oferują specjalne elementy, które podnoszą pierwszy rząd dachówek i w ten sposób gwarantują odpowiedni przekrój wentylacyjny.

W śnieżnych regionach stosuje się przeważnie takie rozwiązanie okapu, w którym otwór wlotowy znajduje się pod deską czołową. W tym miejscu właściwy przekrój można zagwarantować niezależnie od formy materiału pokryciowego; poza tym otwór pozostaje drożny nawet wtedy, gdy na pokryciu i na rynnie zalega śnieg. Potencjalną wadą tego rozwiązania jest to, że folia wstępnego krycia nie może odprowadzać wody do rynny. Trzeba więc podjąć zabezpieczenia, żeby skapująca wilgoć nie moczyła elewacji.

Analogicznie do DIN 4108-3, w kalenicy zaleca się otwór wentylacyjny o przekroju netto wynoszącym 0,5 promila przynależnej połaci dachowej, lecz nie mniej niż 50 cm2/mb kalenicy. Tutaj zwykle kładzie się gąsiory kalenicowe w technologii suchej, a w celu zapobiegania wciskaniu śniegu stosuje się taśmy kalenicowe.

Wentylacja ocieplenia
Dachy niewentylowane nie posiadają szczeliny wentylacyjnej bezpośrednio nad termoizolacją. Taka konstrukcja jest zwykle stosowana w dachach nad poddaszami, które są przystosowywane do celów użytkowych. W przeciwieństwie do tego w dachach wentylowanych nad ociepleniem, a więc między górną powierzchnią termoizolacji a dolną powierzchnią pokrycia wstępnego, znajduje się płaszczyzna wentylacyjna. Jeśli konstrukcja ma zostać wykonana bez specjalnych wyliczeń z zakresu fizyki budowli, szczelina wentylacyjna powinna mieć wysokość przynajmniej 2 cm. W przypadku ocieplenia układanego między krokwiami przestrzeń ta oczywiście nie może być wypełniona termoizolacją, co doskonale wyjaśnia fakt, że wariant niewentylowany jest wykonywany z zastosowaniem membran paroprzepuszczalnych.

Wentylacja w kalenicy jest niezbędna
Aby przez przestrzeń wentylacyjną między warstwą ocieplenia a pokryciem wstępnym mogło przepływać powietrze, w okapie i kalenicy należy wykonać otwory wentylacyjne. Norma DIN 4108-3 wymaga takich wielkości, jak to podano wyżej. W celu umożliwienia wypływania powietrza w kalenicy, w tym miejscu folię wstępnego krycia należy otworzyć (naciąć)3. Dlatego folia powinna się kończyć najdalej 50 mm przed wierzchołkiem kalenicy. Powstałe otwarcie można zabezpieczyć specjalnymi paskami folii.

Wentylowanie przestrzeni między warstwą ocieplenia a pokryciem wstępnym ma inny cel niż spodnia wentylacja pokrycia. Tutaj chodzi o to, żeby przenikającą z pomieszczeń mieszkalnych wilgoć odprowadzić na zewnątrz. Aby to się udało, poza wymaganymi przekrojami wentylacyjnymi po wewnętrznej stronie pomieszczeń mieszkalnych musi istnieć minimalny opór dyfuzyjny. Poniżej ocieplenia trzeba zainstalować warstwę nieprzepuszczalną dyfuzyjnie o wartości sd wynoszącej co najmniej 2 m.

Jeśli dotrzyma się tych warunków, to zgodnie z DIN 4108-3 można założyć, że dach o kącie nachylenia połaci większym niż 5 stopni nie będzie narażony na szkodliwe wpływy skroplin. Pomimo tego należy być świadomym tego, że przez otwory wentylacyjne – np. przy zamieci śnieżnej lub przy mżawce połączonej z silnym wiatrem – pod dach może wciskać się śnieg lub deszcz.

Przypadki szczególne i konstrukcje uzupełniające
Istnieją konstrukcje lub strefy dachowe, w których wprowadzenie powietrza wentylacyjnego jest bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe. Typowym przykładem są kosze. Ale również przy oknach połaciowych, lukarnach czy kominach – a więc częściach, które blokują przepływ powietrza – jest to możliwe tylko z zastosowaniem konstrukcji pomocniczych. Mogą to być różnego rodzaju „obejścia”, przez które powietrze przedostaje się z jednego pola międzykrokwiowego do sąsiedniego. Innym rozwiązaniem jest wykonanie w połaci dodatkowych otworów nawiewnych i wywiewnych, np. pod i nad kominem. Ale takie otwory są oczywiście narażone na wnikanie drobnego śniegu. W prostym dachu dwuspadowym można jednak bez większego problemu wykonać zgodną z normami, wentylowaną konstrukcję dachową.

W dachach, w których poddasza są wykorzystywane do celów mieszkaniowych, należy w każdym wypadku stosować membrany dachowe z zaklejanymi zakładami – Wytyczne dekarskie dla pokryć dachówkowych określają ten sposób wykonania jako pokrycie tymczasowe z zabezpieczonymi zakładami (klasa 4, tabela 1.1 – klasyfikacja wg ZVDH). Jest to konieczne, ponieważ nad zamieszkałymi poddaszami wymagane są dodatkowe zabezpieczenia przed deszczem klasy 4 nawet wówczas, gdy dach jest nachylony pod kątem wyższym niż najniższe zalecane pochylenie, o ile tymczasowe pokrycie wstępne nie ma postaci leżącej, lecz swobodnie zwisającą.

Podsumowanie: niezbędna wentylacja podpokryciowa
Niezależnie od tego, czy konstrukcja jest wentylowana czy niewentylowana – kontrolowana wentylacja podpokryciowa jest konieczna. Należy przy tym tak samo zwracać uwagę zarówno na otwory wentylacyjne w okapie i kalenicy, jak i na przekrój przestrzeni wentylacyjnej.

¹ Wentylacja połaci odbywa się zarówno pomiędzy izolacją termiczną, jak i warstwą wstępnego krycia oraz pomiędzy warstwą wstępnego krycia a ostatecznym pokryciem dachowym – dop. red.
² Jedna szczelina wentylacyjna odpowiada za prawidłową wentylację konstrukcji dachowej. Znajduje się ona pomiędzy warstwą wstępnego krycia a ostatecznym pokryciem dachowym – dop. red.
³ W przypadku folii otwartych dyfuzyjnie i ociepleniu zamontowanym do pełnej wysokości krokwi nie mam potrzeby rozcinania folii w kalenicy.

Heinz-Peter Raidt
Doradca techniczny
Dörken GmbH & Co. KG