Ocena robót budowlanych konstrukcji dachu

Fot. 1. Klasztor – część nieużytkowana (nowy dach z oknami połaciowymi)

Pierwotnie kompleks klasztorny składał się z orientowanego, pięcioprzęsłowego kościoła salowego oraz dwóch dwukondygnacyjnych skrzydeł klasztornych.

Skrzydło wschodnie obecnie nie istnieje. Do szczytu skrzydła zachodniego przylegał (zachowany w niewielkim fragmencie) jednokondygnacyjny budynek gospodarczo-sanitarny. Cały kompleks klasztorny otoczony jest murem. W XIX w. przebudowano skrzydło zachodnie dawnego klasztoru, rozebrano także zachodnie przęsło nawy kościoła i wybudowano w tym miejscu wieżę.

Z zabudowań klasztornych do naszych czasów zachowały się:

• ceglany, gotycki kościół z drugiej połowy XIII wieku,
• zachodnie skrzydło budynku klasztornego wraz z niewielkim fragmentem dawnego budynku gospodarczego,
• mur długości 91 m sprzed XVIII w., otaczający zabudowania klasztorne.

Zespół klasztorny składający się z kościoła, skrzydła klasztornego, budynku gospodarczego, cmentarza przykościelnego oraz ogrodzenia 25.08.1993 r. został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-1228.

Lokalizacja części zabudowań klasztornych poddanych renowacji
Prostopadle do korpusu kościoła usytuowane zostało skrzydło zachodnie zabudowań klasztornych. Obiekt dwukondygnacyjny zakończony przybudówką na ścianie szczytowej (południowej) jest niepodpiwniczony z wyjątkiem przybudówki. Ściany zewnętrzne (podłużne) zostały przeprute otworami okiennymi i drzwiowymi na parterze oraz okiennymi na piętrze. Budynek został przekryty dachem dwuspadowym z pokryciem z dachówki karpiówki. Część budynku z dachem pokrytym dachówką z zielonkawym nalotem zastała wykonana przed kilkoma laty. Mieszczą się w niej pomieszczenia parafii. Druga część budynku z dachem krytym z dachówką nową (bez nalotu) jest nieużytkowana. To w tej części zostały przeprowadzone prace renowacyjne, których ocena zawarta jest w niniejszym opracowaniu (fot. 1).

Konstrukcja obiektu
Obiekt składa się ze ścian obwodowych (zewnętrznych). Ściana wewnętrzna środkowa, szkieletowa (wysokości dwóch kondygnacji) stanowi usztywnienie budynku i jest powiązana ze ścianą podłużną, która wydziela korytarz o szerokości ok. 1,26 m, biegnący wzdłuż ściany zachodniej. Prostopadle do obu ścian biegną ściany poprzeczne. Wszystkie te ściany są ścianami szkieletowymi z wypełnieniem ceglanym. Na ścianie podłużnej (wewnętrznej) i ścianach: korytarzowej i ścianach obwodowych (zewnętrznych) opierają się belki wiązarowe i pośrednie tworzące konstrukcję stropu drewnianego. Na belkach wiązarowych (w środku ich długości) zostały zamontowane storczyki. Pojedynczy układ poprzeczny więźby tworzą: storczyk, zastrzały, krokwie, grzęda i dwie jętki (na różnych poziomach). Dodatkowe usztywnienia krokwi stanowią miecze stropowe łączące belki wiązarowe z krokwiami. Od strony zewnętrznej w celu zmniejszenia kąta nachylenia dachu przy okapie zastosowano przypustnice.

W kierunku podłużnym (prostopadle do belek wiązarowych) storczyki zostały usztywnione zastrzałami skośnymi i ryglami znajdującymi się na trzech poziomach.

Pomiędzy belkami wiązarowymi znajdują się belki pośrednie (w połowie rozpiętości). Belki stropu oparte są bezpośrednio na murze bez namurnic (murłat).

Na krokwiach zostały zamocowane łaty, na których ułożone są w koronkę dachówki karpiówki z wykrojem półokrągłym. Ponad połacią dachu znajdują się kominy murowane zamknięte. Kominy są obrobione blachą. Poddasze zastało doświetlone oknami połaciowymi. Na krokwiach pod łatami została membrana uszczelniająca.

Usterki i błędy wykonawcze
Ściany wewnętrzne
Rozebrano części wypełnienia ceglanego ściany podłużnej i korytarzowej i pozostawiono uszkodzone elementy drewniane z porażeniami biologicznymi. Elementy drewniane konstrukcji szkieletowej ścian należało wymienić lub zabezpieczyć przed korozją biologiczna przez obciosanie i ewentualne uzupełnienie drewna (flekowanie) (fot. 2, 3).

Fot. 2. Ściana szkieletowa – usunięte wypełnienie, słup uszkodzony słup przez grzyby rozkładu brunatnego

Fot. 3. Ściana szkieletowa – rygle uszkodzone przez grzyby rozkładu brunatnego

Wypełnienie ścian usztywnia jej konstrukcję i powinno zastać odtworzone.

Belki wiązarowe
Belki wiązarowe były w różnym stopniu uszkodzone przez czynniki biologiczne w postaci grzybów rozkładu brunatnego. Były wzmocnione przez odeskowanie dwustronne, lecz zostało to wykonane bardzo niestarannie. Deski boczne nie są zlicowane z dolną i górną powierzchnią belek. Zastosowanie jako łączników pojedynczych gwoździ lub rzadziej śrub nie zapewnia współpracy deskowania z belkami wiązarowymi, na których wsparte są storczyki. Inną wadą jest obcięcie belki i przedłużenie jej „na styk” bez zamka ciesielskiego. Połączenie storczyka lub miecza stropowego z belką wiązarową za pomocą luźnych podkładek drewnianych dowodzi całkowitej nieznajomości rzemiosła (fot. 4, 5, 6, 7, 8, 9).

Fot. 4. Belki wiązarowe wzmocnione poprzez obustronne deskowanie

Fot. 5. Belki wiązarowe – deski wzmacniające obustronnie belkę nie zostały zlicowane z jej powierzchnią

Fot. 6. Szpara pomiędzy belką wiązarową a deska wzmacniającą. Brak współpracy – wzmocnienie nie skuteczne

Fot. 7. Łączenie odcinków belki wiązarowej (starego i nowego) na styk. Deski wzmacniające nie zlicowane z dolną powierzchnią belki

Fot. 8. Belka wiązarowa podcięta od dołu - brak uzupełnienia. Deska wzmacniająca nie połączona z belką wiązarową

Fot. 9. Duży ubytek od spodu belki wiązarowej. Prawa deska wzmacniająca na podporze (murze) nie przylega do belki

Zabezpieczenia przeciw korozji biologicznej wykonano bardzo niestarannie. W dzienniku budowy nie ma zapisów odnośnie dotyczących zastosowanych środków przeciw korozji biologicznej oraz ilości położonych warstw.

Belki pośrednie
Belki te znajdują się w połowie rozpiętości pomiędzy belkami wiązarowymi, usztywniają ściany podłużne i podłogi. Pozostawienie skorodowanych biologicznie belek, w dodatku często niepełnowymiarowych, jest błędem wykonawczym. Całkowite usuwanie belek pośrednich bez ich odtworzenia nie gwarantuje prawidłowej pracy podłogi (fot. 10, 11).

Fot. 10. Skorodowana biologicznie belka pośrednia bez oparcia na ścianie obwodowej

Fot. 11. Mocno skorodowana biologicznie belka pośrednia

Fot. 12. Usunięte belki pośrednie spomiędzy belek wiązarowych (cztery pola)

Fot 13. Obcięte belki pośrednie na ryglu ściany podłużnej (wewnętrznej)

Więźba dachowa
Wiek drewna określono szacunkowo na około dwieście lat. Stan więźby jest zadowalający, z licznymi ubytkami spowodowanymi miejscową korozją biologiczną. Każdy ubytek należy traktować indywidualnie, niestaranne obicie uszkodzonych miejsc deskami nie jest najlepszym rozwiązaniem. Zastosowane stare, metalowe skorodowane wzmocnienia na połączeniu krokwi i jętek pozostawiono bez konserwacji. Więźba została pomalowana niezidentyfikowanym środkiem w ciemnym kolorze, który utrudnia identyfikację porażeń (uszkodzeń). Na konstrukcji więźby leżą pozostawione przez wykonawców deski służące do jej konserwacji.

Miecze stropowe, przypustnice
Uszkodzenia miejscowe spowodowane przez korozję biologiczną. Pomiędzy storczykami oraz mieczami stropowymi a belkami wiązarowymi w wielu miejscach występują luźne podkładki drewniane (fot. 14, 15, 16, 17, 18).

Fot. 14. Miecze stropowe podparte luźnymi podkładkami z drewna

Fot. 15. Miecz stropowy podparty dachówkami

Fot. 16. Brak połączenia storczyka z zastrzałem

Fot. 17. Skorodowany biologiczne narożnik storczyka

Fot. 18. Trzy kolejne storczyki podparte luźnymi podkładkami

Fot. 19. Miecz stropowy nieprawidłowo połączony z krokwią. Koniec krokwi podparty podkładką. Przypustnica z deski dystansowana klockiem drewnianym 

Zastosowanie desek jako przypustnic i umieszczanie pomiędzy deską a krokwią kawałków belek wiązarowych bez zabezpieczonych antykorozyjnie końców jest wadliwym rozwiązaniem. Przypustnice powinny być odtworzone w pierwotnym kształcie (fot. 19).

Oparcie stropowych belek na ścianie zewnętrznej bez namurnicy powoduje miejscowy docisk.

Połączenie belki wiązarowej ze ścianą nad otworem okiennym przy nadprożu wykonanym z cegieł ułożonych na rolkę i słabej zaprawie spowodowało, że wykonawca pozostawił trzy deski jako wzmocnienie nadproża (fot. 20).

Fot. 20. Belka wiązarowa oparta bezpośrednio na ścianie zewnętrznej. Odcinek nadproża wykonany z cegły na rolce, zaprawa skorodowana. Wykonawca pozostawił zabezpieczenie w postaci trzech desek

Owady techniczne szkodniki drewna
Zlokalizowano dwa ogniska aktywnych biologicznie owadów technicznych szkodników drewna – kopczyki mączki drzewnej (fot. 21).

Fot. 21. Korozja biologiczna (owady techniczne szkodniki drewna) – kopczyki mączki drzewnej

Fot. 22. Rozdarta folia dachowa

Kominy i dach
Obróbki blacharskie kominów są pogięte (nieszczelne). Źle zamocowana pojedyncza dachówka.

Folia dachowa i łaty
Folia dachowa jest pomarszczona i porozdzierana. Łaty pod dachówkami nie zostały zabezpieczone przeciw korozji biologicznej (fot. 23).

Pozostawienie drewna skorodowanego biologicznie oraz gruzu na podłodze parteru i pierwszego piętra dopełnia obrazu wykonanych prac renowacyjnych (fot. 24).

Fot. 23. Pod folią niezabezpieczone przed korozją biologiczną łaty dachowe

Fot. 24. Resztki drewna pozostawione na budowie

Wnioski
Więźba dachowa w stanie obecnym stanowi zagrożenie bezpieczeństwa konstrukcji. Uznanie, że prace są wykonane prawidłowo i odebranie ich przekracza jakiekolwiek zasady wymienione w normach odbiorowych.

Przed przystąpieniem do prac naprawczych należy dokonać szczegółowego przeglądu konstrukcji: więźby, stropu i ścian szkieletowych. Pozostawienie konstrukcji w stanie obecnym może być przyczyną katastrofy. Do naprawy należy przystąpić w trybie niezwłocznym.

Literatura:
1. Mączeński Z.: Poradnik budowlany dla architektów Budownictwo i Architektura, Warszawa 1954.
2. Karyś J., Ważny J.: Ochrona budynków przed korozją biologiczną, Warszawa 2004.
3. Krajewski A., Witowski P.: Korozja biologiczna drewna materialnych dóbr kultury. Poradnik konserwatorski. SGGW Warszawa 2012.
4. Tejchman J.: Zasady odwzorowania konstrukcji dachowych w dokumentacjach konserwatorskich.
5. Heurich J.: Przewodnik dla cieśli, Warszawa 1871.
6. Kotkowicz F.: Ciesielstwo polskie. Warszawa 1958. Reprint.

inż. Jacek Włodarczyk