W przedstawionej ekspertyzie zarządzający budynkiem otrzymał ocenę stanu więźby dachowej i wskazówki, dzięki którym może podjąć działania zmierzające do zachowania jej w dobrym stanie. Stan techniczny został oceniony na podstawie wizji lokalnej, pomiarów i dokumentacji fotograficznej.
Budynek sądu w okresie przedwojennym
Ekspertyza budowlano–mykologiczna strychu budynku sądu w Szczecinie przy ul. Kaszubskiej została wykonana na zlecenie Sądu Rejonowego. Obejmowała ona również inwentaryzację więźby dachowej, którą wykonała Pracownia Projektowa Portal. Wizja lokalna miała miejsce czterokrotnie w czerwcu i lipcu br. Przeprowadzono wówczas odpowiednie pomiary, zlokalizowano porażenia biologiczne i wykonano dokumentację fotograficzną.
Zakres ekspertyzy
W ekspertyzie określono przyczyny powstania porażeń biologicznych na strychu budynku, oceniono zakres powstałych uszkodzeń oraz podano sposób i zakres niezbędnych prac mających na celu przywrócenie warunków zgodnych z wymaganiami zawartymi w Obwieszczeniu Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2019 poz.1065 – dział VIII rozdz. 4, §315–§322).
Opalone przez pożar elementy więźby dwuwieszarowej
Budynek
Budynek powstał w latach osiemdziesiątych XIX w. pierwotnie jako trójskrzydłowa budowla z cegieł pochodzących z francuskich cegielni. Na przełomie XIX i XX w. zastało zbudowane wewnętrzne skrzydło zamykające dziedziniec. Obiekt wzniesiono w stylu północnego neorenesansu. Podczas II wojny światowej nie został on zniszczony, dlatego już w roku 1945 przeznaczono go na siedzibę sądu. Znajduje się w kwartale ulic: Kaszubskiej, Gabriela Narutowicza, 3 Maja i Bolesława Limanowskiego.
Jest to budynek trójkondygnacyjny z sutereną, składający się z trzech skrzydeł usytuowanych wzdłuż ulic oraz czwartego skrzydła środkowego (wewnętrznego). Pomiędzy skrzydłami znajdują się dwa dziedzińce. Na dziedzińcu zachodnim wybudowano szklany pawilon mieszczący biura. Posiada ciekawą elewację, której podział pionowy stanowią ryzality. Na elewacjach zewnętrznych znajdują się ryzality o niewielkim wysięgu stanowiące element dekoracyjny. W ryzalitach na elewacjach wewnętrznych mieszczą się klatki schodowe. Elementy poziome stanowią ozdobne gzymsy formowane z cegły.
Przemieszczenie połączenia namurnicy z mieczem
Stropik odcinkowy nad klatką schodową – zaszarzenie na stropie i ścianach jest porażeniem pleśnią
Dach
Budynek przekryto dwuspadowym dachem pokrytym blachą ocynkowaną łączną na rąbek stojący. Blacha ułożona została na deskowaniu. Pomiędzy przerwami w deskowaniu widoczna jest papa, a blacha okazała się częściowo skorodowana. Z uwagi na dużą ilość skrzydeł i ryzalitów dach posiada złożoną formę – ma dużą ilość grzbietów i koszy.
Odwodnienie dachu stanowią rynny blaszane wiszące. Woda opadowa jest sprowadzana do sieci kanalizacyjnej za pomocą rur spustowych blaszanych zlokalizowanych w narożach ścian zewnętrznych i ryzalitów.
Uszkodzona krokiew naroża
Konstrukcja
Budynek ma więźbę dachową tradycyjną ciesielską, łączoną na kołki drewniane, zamki ciesielskie oraz śruby metalowe. Wykonana jest ona z drewna sosnowego tartego mechanicznie mającego ok. 140 lat. Drewno zostało zabezpieczone w czasie późniejszym niezidentyfikowanym bliżej środkiem solnym, na co wskazują świecące kryształki na drewnie.
W budynku występują dwa typy więźby dachowej:
- więźba krokwiowo–płatwiowa przekrywająca większość część dachu
- więźba dwuwieszarowa nad ryzalitem mieszczącym klatkę schodową przyległą do ulicy Kaszubskiej.
Więźba krokwiowo-płatwiowa
Więźba krokwiowo-płatwiowa ma następujące rozpiętości w zależności od skrzydła – 10,65 m, 14,95 m i 8,80 m. Układ pełny w rozstawie co ok. 3,15 m składa się z belki wiązarowej leżącej na stropie, dwóch słupów oraz dwóch półstolcy kolankowych. Na słupach oparte są płatwie, a na półstolcach kolankowych namurnice (murłaty). Płatwie i namurnice są prostopadłe do belki wiązarowej. Poprzecznie układ jest stężony krokwiami, zastrzałami, półkleszczami oraz kleszczami. W kierunku podłużnym usztywnienie zapewniają płatwie i namurnice razem z mieczami.
Uszkodzenie namurnicy przez owady oraz uszkodzona abiotycznie ściana
Więźba dwuwieszarowa
Drugi typ więźby – więźba dwuwieszarowa – ma rozpiętość 7,45 m. Belki wiązarowe położone są równolegle do metalowych belek masywnego stropu. Wieszaki połączono z belkami wiązarowymi za pomocą metalowych kotew mocowanych śrubami. Układ poprzeczny tworzą wieszaki, półstolce i zastrzały. Pomiędzy zastrzałami a słupami występuje rozpór, a nad nim kleszcze. Do krokwi są podwieszone wieszaki. Prostopadłe do wieszaków są podwaliny i namurnice stężone mieczami. Część powierzchni elementów więźby dwuwieszarowej została opalona w wyniku pożaru.
Otwory wylotowe owada uszkadzającego drewno
Porażenia biologiczne i korozja abiotyczna
Ekspertyza wykazała, że konstrukcja drewniana dachu jest w stanie zadowalającym, nie występują ugięcia krokwi, a w połączeniach nie ma luzów ani obrotów. Sporadycznie występują jedynie pęknięcia wzdłużne belek i skręcenia lub przemieszczenia.
Na strychu zlokalizowano jednak aż 43 miejsca korozji biologicznej i abiotycznej. Lokalizacja uszkodzeń została naniesiona na rysunek techniczny inwentaryzujący więźbę.
Pęknięcie podłużne namurnicy i zacieki
Zacieki spowodowane zostały przez wodę przeciekającą przez nieszczelny dach, a brązowe zabarwienie pochodzi z papy, która znajduje się na deskowaniu pod blachą. Uszkodzenia w wielu miejscach belek wiązarowych, słupów i namurnic spowodowane zostały przez owada najgroźniejszego technicznego szkodnika drewna – spuszczela pospolitego (Hylotrupes bajulus).
Stwierdzono w wielu miejscach porażenie biologiczne grzybem domowym białym (Fibroporia vailanti), a występujące na powierzchni stropiku zaszarzenie okazało się grzybem pleśniowym należącym do podgromad workowców (Ascomycetes) lub/i grzybów niedoskonałych (Deutetomycetes).
Uszkodzenia belki wiązarowej i słupa
Pomiar wilgotności
Podczas przeprowadzonej wizji lokalnej wilgotność elementów więźby dachowej mierzono za pomocą cyfrowego wilgotnościomierza Protimeter MMS BLD 5800. Zmierzona wilgotność elementów drewnianych wyniosła 8–9,6%. Drewno jest więc suche. Dopuszczalna wilgotność dla drewna konstrukcyjnego wynosi ≤18%. Pomiary wilgotności były wykonywane przy temperaturze 29–32°C.
Wnioski i zalecenia
Więźba dachowa budynku znajduje się w zadowalającym stanie technicznym. Lokalnie występują uszkodzenia, które mają ograniczony wpływ na bezpieczeństwo konstrukcji. W ekspertyzie wskazane są działania zapobiegające dalszemu pogarszaniu się stanu technicznego więźby, które należy przeprowadzić pod nadzorem osoby posiadającej stosowne uprawnienia.
I tak ponieważ porażenia biologiczne elementów drewnianych na strychu są spowodowane przez wodę opadową przenikającą przez nieszczelne pokrycie dachu, należy więc wymienić skorodowaną blachę pokrywającą dach. Poza tym na dachu znajduje się duża ilość okienek wentylacyjnych, które zostały zlikwidowane. Ogranicza to wentylację dachu, dlatego zaleca się ich przywrócenie.
Uszkodzona krokiew koszowa i skręcona namurnica
Dokładny stan deskowania można ocenić po usunięciu blachy i papy. W miejsce papy należy zastosować folię paroprzepuszczalną, a następnie matę strukturalną. Należy naprawić także uszkodzoną podłogę. Z kolei uszkodzone przez grzyba domowego białego krokwie koszowe należy wymienić aż do słupa, na którym się opierają, a uszkodzone podwaliny –do kleszy na sąsiednim słupie. Przekrój części wymienianej powinien być tak jak oryginalny. Drewno, jakiego należy przy wymianie użyć, to twardziel drewna sosnowego o wilgotności do ok. 12%. Zamek zakładkowy o długości ok. 30 cm powinien być łączony na wkręty ciesielskie talerzowe (szpaksy 5 x 60).
Uszkodzona krokiew koszowa
Elementy porażone przez spuszczela pospolitego należy obciosać do litego drewna. Jeżeli ubytek drewna nie będzie większy niż 10% przekroju, można zaniechać wzmacniania drewna. W przeciwnym razie pozostaje flekowanie lub inny sposób wzmocnienia. Ważne jest również to, aby porażone drewno po demontażu odpowiednio zutylizować.
Wszystkie elementy drewniane na dachu należy zabezpieczyć przeciw korozji biologicznej (grzyby i pleśnie) preparatem Boramon C30. Miejsca porażone przez owady zabezpieczyć preparatem Hylotox Q lub równoważnymi. Oba środki są toksyczne. Należy ich używać zgodnie z instrukcją zamieszczoną na opakowaniu.
Literatura:
1. Ahnert Rudolf, Krause Karl Heinz, Typische Baukonstruktionen von 1860 bis 1960; Huss – Medien 2009
2. Karyś Jerzy, Ważny Jerzy, Ochrona budynków przed korozją biologiczną; Arkady 2001
3. Krajewski Adam, Witomski Piotr, Korozja biologiczna materialnych dóbr kultury. Poradnik konserwatorski; Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2012
4. Krajewski Adam, Witomski Piotr, Ochrona drewna surowca i materiału; Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2016
5. Stramski Zygmunt, Uwagi dotyczące sporządzania orzeczeń mykologiczno-budowlanych; Wydawnictwo PSMB, Wrocław 1980
6. Ważny Jerzy, Oznaczanie grzybów domowych. Przewodnik; Arkady 1963
7. Zyska Bronisław, Zagrożenia biologiczne w budynków; Arkady 1999
Pełna dokumentacja fotograficzna oraz lokalizacja uszkodzeń biologicznych na strychu sądu dostępne na www.dachy.info.pl
inż. Jacek Włodarczyk
Źródło: Dachy, nr (238)
