Ekspertyzę mykologiczno–budowlaną budynku kościoła pw. Świętego Ducha w Stargardzie wykonano na zlecenie parafii. Opracowanie obejmowało: ocenę stanu budynku kościoła, badanie mykologiczne obiektu, badanie wentylacji oraz ocenę stanu technicznego instalacji odprowadzenia wód deszczowych. Artykuł przedstawia fragment ekspertyzy poświęcony dachowi i więźbie dachowej.
Ekspertyzę przeprowadzono na podstawie wizji lokalnej, własnych pomiarów i dokumentacji fotograficznej autora oraz ekspertyzy stanu technicznego wieży kościoła i projektu budowlanego remontu wieży i wymiany pokrycia dachowego.
Budynek kościoła został wybudowany w latach 1874–1877 od podstaw na miejscu wcześniejszego kościoła. Jest to obiekt wolnostojący przeorientowany – prezbiterium skierowane w kierunku zachodnim. W latach późniejszych do po obu stronach absydy (prezbiterium) zostały dobudowane dwie kaplice (obecnie zakrystie). Obiekt jest posadowiony bezpośrednio na ławach fundamentowych, niepodpiwniczony.
Fot. 2. Przekrój kościoła wzdłuż osi wzdłużnej
Budynek zbudowany z cegły licowanej, formowanej maszynowo, na zewnątrz nie tynkowany. Dach dwuspadowy kryty pierwotnie łupkiem (obecnie blachą ocynkowaną). Wewnątrz empory sklepienie drewniane wsparte na dwóch rzędach słupów. Posadzka ceramiczna w oknach witraże, ściany tynkowane. Kościół założony na planie prostokąta z trójbocznie zamkniętą absydą i kwadratową w rzucie wieżą od wschodu. Po obu stronach wieży prostokątne przybudówki mieszczące biegi schodowe.
Bryła prosta, masywna, z wysoką wieżą zwieńczoną strzelistą iglicą w kształcie ośmiobocznego prawidłowego ostrosłupa, zakończonego kwiatonem uzupełnionym krzyżem.
Fot. 3. Słupy podtrzymujące empory i sufit (sklepienie) drewniane. Widoczne belkowanie, ściągi i kleszcze więźby dachowej. Na sklepieniu absydy niedrożny zwornik
Wnętrze podzielone drewnianym emporami na trzy nawy w układzie czteroprzęsłowym. Nad emporami strop (sklepienie) płaski drewniany. Pomiędzy słupami (w układzie poprzecznym) strop trójkątny drewniany. Prezbiterium oddzielone od nawy łukiem tęczowym, przykryte sklepieniem baldachimowym. W środku którego znajduje się zwornik. W zworniku otwór wentylacyjny został wypełniony (niedrożny).
Dachy korpusu kościoła absydy, obu zakrystii i obu przybudówek kryte blachą ocynkowaną z arkuszy łączoną na rąbek stojący. Odwodnienie przy pomocy rynien wiszących z blachy ocynkowanej. Woda opadowa jest odprowadzana przy pomocy rur spustowych z PCV.
Fot. 4. Kratka nawiewna wentylacji grawitacyjnej
Poddasze i więźba dachowa
Na poddasze wchodzi się z dwóch klatek schodowych znajdujących się w przybudówkach po obu stronach wieży. Na poziomie empory za organami wejście na poddasze i wieżę drewnianymi schodami, częściowo uszkodzonymi przez owady techniczne szkodniki drewna. Poniżej maswerku wysokiego okna wieży wejście na pomost wykonany nad kalenicą sufitu drewnianego kościoła. Po obu stronach pomostu przy ścianie szczytowej kościoła znajdują się schody jednobiegowe, prowadzące na poziome części sufitu drewnianego. Na ścianie szczytowej zachodniej otwór wentylacyjny poddasza od zewnątrz zasłonięty blachą.
Fot. 5. Rura spustowa bez czyszczaka (woda wylewa się na zewnątrz)
Więźba dachowa ciesielska, elementy łączone na czopy. W więźbie płatwiowo-kleszczowej zastosowano dodatkowo krzyż św. Andrzeja, usztywniający kalenicę i podpierający płatwie pośrednie. Druga płatew pośrednia jest oparta na słupach prostych, a trzecia na dwugałęziowych słupach kozłowych. Pomiędzy gałęziami słupa kozłowego przechodzi ramię krzyża św. Andrzeja i obie gałęzie słupów tworzą wąską literą V. Na płatwiach opierają się krokwie, które odeskowano. Na powierzchni wszystkich elementów drewnianych widoczne zacieki i wysolenia koloru białego. Wilgotność drewna mierzona w miejscach zacieków leży w granicach 15,7–19,8%. Na elementach konstrukcji drewnianej niewielkie pęknięcia, brak widocznych ugięć i przemieszczeń węzłów. Zużycie konstrukcji oszacowane na ok. 30–35%.
Fot. 6. Elementy konstrukcyjne więźby. Połączenie w węźle kalenicy
Sufit drewniany (sklepienie). Podłogę poddasza stanowią części poziome pokryte papą smołową. Część dwuspadowa – w miejscu połączenia z częściami poziomymi uskok o wysokości ok. 60 cm, do którego przylegają słupy pionowe więźby. Znajdują się dokładnie nad słupami znajdującymi się w nawie kościoła. Do słupów przylega trójkątny zastrzał, w którym znajdują się widoczne z nawy nakrętki, mocujące ściągi pomiędzy słupami nawy. Nad ściągami znajdują się kleszcze, przenikające przez połacie sufitu (sklepienia) i stężające więźbę.
Fot. 7. Węzeł kalenicy: krokwie, kalenica, gałęzie krzyża św. Andrzeja. Pod kalenicą siodełko
Powierzchnie połaci od poddasza zabezpieczone papą smołową. Na powierzchni połaci i części poziomych liczne ślady zacieków. Zauważono pojedyncze ślady mączki drzewnej (obecność aktywnych biologicznie owadów – technicznych szkodników drewna).
Zawilgocenia
Wilgotność więźby dachowej mieści się w normie do 20%.
Zawilgocenie ścian wewnątrz kościoła spowodowane było przez wadliwie działające rury spustowe, zawilgacające od zewnątrz ściany kościoła. Wpływ na sytuację miał także nieczynny system wentylacji grawitacyjnej.
Fot. 8. Węzeł kalenicy, krzyż świętego Andrzeja podpierający płatew ukośną. Połączenie elementów krzyża
Wentylacja: w wybudowanym ok. 140 lat temu kościele wentylacja odbywała się przez otwory nawiewne umieszczone w przyziemiu na ścianach zewnętrznych. Powietrze rozprowadzane było kanałami podposadzkowymi do kratek wentylacyjnych w posadzce kościoła. Otworem w zworniku umieszczonym nad absydą przedostawało się na poddasze i stamtąd na zewnątrz. Taki system zapewniał wentylację nawy i poddasza. W czasie prowadzonych remontów system został zlikwidowany.
Fot. 9. Płatew prosta, słup, gałąź krzyża św. Andrzeja, miecze podpierające płatew oraz kleszcze przechodzące przez sufit (widoczne nad ściągiem sufitu drewnianego z nawy kościoła)
Pomiary wilgotności wykonano za pomocą cyfrowego wilgotnościomierza Protimeter MMS BLD 5800.
Makroskopowa identyfikacja owadów i grzybów
W budynku kościoła nie stwierdzono porażeń biologicznych spowodowanych przez grzyby i pleśnie. Pojedyncze ślady wywołane przez owady techniczne szkodniki drewna nie stanowią zagrożenia dla więźby.
Fot. 10. Słup pośredni, płatew (prosta, krokwie podcięte), miecze, kleszcze . Na papie pokrywającej sufit (sklepienie drewniane) widoczne zacieki
Wnioski i zalecenia
Blisko 140-letni budynek kościoła jest w średnim stanie technicznym. Występujące zawilgocenia oraz wysolenia na powierzchni więźby dachowej i deskowania wynikają z lokalnych przecieków przez niezbyt szczelne pokrycie dachowe, wykonane z arkuszy blachy ocynkowanej łączonych na rąbek. Przy działającej wentylacji obsychanie elementów drewnianych byłoby bardziej efektywne.
Fot. 11. Wysolenie widoczne na deskowaniu więźby
Zauważone pojedyncze ślady mączki drzewnej świadczą o występowaniu owadów technicznych szkodników drewna, ale nie stanowią one zagrożenia. Profilaktycznie można zastosować dowolny środek czterofunkcyjny, nakładany dwukrotnie na suche drewno. Po zdjęciu pokrycia dachowego należy dokładnie obejrzeć deskowanie po stronie przylegającej do blachy i wtedy podjąć decyzję odnośnie rodzaju środka biobójczego.
Poważniejszym problemem jest zawilgocenie ścian kościoła, którego źródłem są nieprawidłowo działające rury spustowe. Konieczna jest ich wymiana wraz z czyszczakami i prawidłowym włączeniem do przykanalików instalacji burzowej.
Fot. 13. Ślady mączki drzewnej na papie pokrywającej sufit drewniany
Należy przywrócić prawidłowe działanie systemu wentylacyjnego: po przywróceniu skutecznej wentylacji ściany powinny samoistnie wysychać.
Tynki uszkodzone należy uzupełnić zaprawą wapienną renowacyjną do wysokości ok. 1,0 m. Wnętrze kościoła powinno zostać pomalowane farbami mineralnymi o małym oporze dyfuzyjnym (oddychającymi).
W celu przyśpieszenia wysychania ścian można zastosować osuszacze po wcześniejszym ofoliowaniu miejsc mokrych.
Literatura:
Franciszek Kopkowicz: „Ciesielstwo polskie”, Arkady Warszawa 1958 reprint.
Jerzy Karyś: „Sposoby osuszania budynków”.
Janusz Kotwica: „Konstrukcje drewniane w budownictwie tradycyjnym”, Arkady Warszawa 2004.
Jerzy Ważny: „Oznaczanie grzybów domowych. Przewodnik”, Arkady 1963.
Maciej Rokiel: „Poradnik Hydroizolacje w Budownictwie. Wybrane zagadnienia w praktyce”. Dom Wydawniczy Medium.
Jerzy Karyś – praca zbiorowa: „Ochrona przed korozją biologiczną w budownictwie”, Medium Warszawa 2014.
Opracował: inż. Jacek Włodarczyk
Zdjęcia: Autor
