W okapie wszystkie elementy łączą się ze sobą i wpływają na sposób wykonania tej części dachu. Dekarz powinien znać te zależności i umieć je wykorzystać. W niniejszym odcinku kończymy omówienie pozostałych elementów okapu: deski czołowej, kratki i taśmy wentylacyjnej oraz… gwoździ i wkrętów.
Rys. 1.
Deska czołowa
Ten element przewijał się wielokrotnie przez nasze rozważania. Deska czołowa jest przybijana do czoła krokwi. Do niej montuje się pas podrynnowy i haki doczołowe. Można ją mocować wyżej lub niżej, może też nie być jej wcale. Ale przeanalizujmy po kolei możliwości.
Po pierwsze, jeśli zdecydowaliśmy się na zastosowanie okapu z membraną wyłożoną na pas nadrynnowy i rynien na hakach doczołowych, to deskę czołową można wysunąć dość znacznie ponad górną płaszczyznę krokwi. Można ją unieść tak wysoko, aż spotka się ona z łatą, na której zamocujemy pas nadrynnowy (rys. 1, 2 i 3). Takie położenie deski czołowej pozwala umieścić hak doczołowy „najwyżej jak się da”.
Po drugie, jeśli zdecydujemy się na zastosowanie okapu z membraną wyłożoną na pas podrynnowy, to deskę czołową można umieścić tak, aby jej górna krawędź nie wystawała ponad płaszczyznę krokwi. Takie położenie deski ogranicza nam wysokość zamocowania haków doczołowych. Praktykowane jest czasem przez rzemieślników wysunięcie haka doczołowego ponad górną krawędź deski czołowej (w obu powyższych przypadkach) tak, że hak jest zamocowany do deski dwoma wkrętami przechodzącymi przez dwa „dolne” otwory w haku doczołowym. Zyskujemy wtedy kilka dodatkowych centymetrów, ale kosztem wytrzymałości haka rynnowego.
Z kolei niezależnie od tego, czy wwk będzie wyłożona na pas podrynnowy, czy też na nadrynnowy, jeśli zdecydujemy się na zastosowanie haków giętych, to deska czołowa może być wręcz wyeliminowana – tak jak na rys. 4. Jeśli jednak miałaby ona pozostać, to jej wysokość (szerokość deski) może zostać zmniejszona. Ale to zależy już od koncepcji wykończenia okapu od spodu. Dla dopełnienia obrazu podam dwa przykłady. Jeśli chcielibyśmy zostawić odkryte krokwie i widoczne od spodu deskowanie, to deska czołowa w niczym nie jest potrzebna. Jeśli jednak chcielibyśmy zamknąć okap podbitką prostopadle położoną do ściany, to deska czołowa jest elementem, do którego można zamocować podbitkę.
Rys. 2.
Kratka wentylacyjna okapu
W tym miejscu obok samej kratki (czy to z grzebieniem czy bez) zastanowimy się nad tym, na czym ją zamocować? Doprecyzujmy jeszcze nazewnictwo dla potrzeb precyzyjnej komunikacji niniejszego fragmentu. Sposób pierwszy nazywania. Jeśli kratka wentylacyjna okapu leży na pierwszej łacie, to pierwsza dachówka wisi na drugiej łacie. Teraz sposób drugi nazywania. Jeśli kratka wentylacyjna leży na łacie okapowej albo na łacie klinowej, to pierwsza dachówka wisi na pierwszej łacie. Oba nazewnictwa funkcjonują równolegle. Przyjmijmy do naszych rozważań system taki, że kratka wentylacyjna okapu leży na łacie okapowej.
Kratka wentylacyjna okapu Braas (z grzebieniem i bez) ma przekrój wentylacyjny 200 cm2/mb, a więc spełnia minimalny wymóg normy EN 4108 dotyczący wielkości szczeliny wentylacyjnej w okapie.
Kiedy stosować kratkę z grzebieniem, a kiedy bez? Jeśli pokryciem dachowym ma być dachówka profilowana, której profil należy zabezpieczyć, to trzeba użyć kratki z grzebieniem. Natomiast jeśli pokryciem ma być dachówka płaska, to zastosować należałoby kratkę wentylacyjną bez grzebienia.
Rys. 3.
Zastanówmy się, jak zamocować kratkę wentylacyjną okapu. Otóż kluczem jest jej odpowiednia wysokość posadowienia względem płaszczyzny krokwi. Kratka wentylacyjna okapu powinna być tak wysoko posadowiona, aby pierwsza dachówka, która się o tę kratkę opiera, nie zapadała się i „nie piała w górę”. Ważna jest zatem wysokość względem płaszczyzny krokwi tego, co pod kratką się znajduje. W zasadzie każdorazowo należałoby zrobić odpowiednie doświadczenie, bo w zależności od modelu dachówki wielkość ta może być różna. Nie uwzględniając różnic rzędu pięciu milimetrów uogólnić można, że kratka powinna leżeć na czymś, czego grubość jest sumą wysokości kontrłaty i łaty. Jak to uzyskujemy? Tu już musimy dokonać podziału na nasze dwa podstawowe rodzaje okapów.
Najpierw rozpatrzmy okap z membraną wyłożoną na pas podrynnowy. Kontrłaty kończą się w zasadzie równo z linią okapu i na nich mocowana jest łata okapowa o wymiarach takich, jak pozostałe łaty na dachu. Na tej łacie okapowej mocuje się pas nadrynnowy o grubości niemal pomijalnej. Teraz mocujemy kratkę wentylacyjną okapu z grzebieniem lub bez. W okapie z membraną wyłożoną na pas nadrynnowy wysokość posadowienia ma być taka sama. Zasadniczą sprawą jest fakt, że kontrłaty muszą zaczynać się dwadzieścia parę centymetrów nad linią okapu po to, aby membranę, która leży pod kontrłatami można było wyłożyć na pas nadrynnowy. Membranę w okapie spod kontrłat musimy wyprowadzić nie tylko nad kontrłaty, ale też nad łatę okapową. W samym okapie więc pod membraną i pod pasem nadrynnowym musi być i łata, i kontrłaty. Technicznie można to uzyskać na trzy główne sposoby:
- na krokwiach mocuje się kawałki kontrłat i na nich łatę okapową (rys. 1),
- na krokwiach wzdłuż okapu mocuje się łatę i kontrłatę (rys. 2),
- wzdłuż okapu mocuje się na krokwiach deskę klinową tak grubą, aby jej wysokość (grubość) zmieniała się od zera do wymiaru będącego sumą grubości łaty i kontrłaty (rys. 3).
Ale dla pełnego obrazu musimy wymienić jeszcze jeden sposób wykonania okapu. Jest to wariant okapu w wersji «membrana na pas podrynnowy». Wykonuje się go z rynną na hakach giętych i wyraźną szczeliną pod rynną wprowadzającą powietrze w przestrzenie między kontrłatami. Teraz najistotniejsza różnica. Rozwiązanie to pozbawione jest kratki wentylacyjnej. Aby uzyskać stosowną wysokość podparcia pierwszej dachówki, łata okapowa leżąca na kontrłatach postawiona jest „na sztorc”, a na niej leży sam grzebień. Rozwiązanie to pokazane jest na rys. 4. Haki połaciowe mocowane są do kilku łat ustawionych „na sztorc” lub do grubej deski spełniającej to samo zadanie. Kratki wentylacyjnej może nie być, ale pod warunkiem zapewnienia pod rynną odpowiedniego wlotu powietrza do kanałów wentylacyjnych wynikającego ze wspomnianej już normy EN 4108.
Rys. 4.
No i jeszcze pozostało ustosunkowanie się do pewnego „konfliktu przekonań” panującego wśród braci dekarskiej na temat grzebienia okapu. I nie jest istotne, czy grzebień ten jest zintegrowany z kratką wentylacyjną okapu czy nie. Wspomniany konflikt wyraża następujące pytanie: w którą stronę ten grzebień układać? W górę, czy w dół, do rynny, czy pod dachówkę? Nie ma to według mnie w zasadzie znaczenia. Podobno jedno rozwiązanie jest mniej humanitarne, bo ptak może wejść i nie może wyjść i zostaje pod dachem na zawsze. Chociaż drobny ptak i tak będzie się w stanie wcisnąć, a potem wydostać się spod dachu. Znaczenie może mieć natomiast fakt, że grzebień skierowany ku rynnie (czyli rozwiązanie podobno bardziej dla ptaków humanitarne) będzie widoczny. A nietrudno sobie wyobrazić sytuację, że nawet spod dachówki może zacząć wystawać. Osobiście uważam, że skierowanie grzebienia „pod dachówkę” jest więc rozwiązaniem trafniejszym.
Taśma wentylacyjna okapu
Ostatnim elementem, jakiego można użyć w okapie jest siatka wentylacyjna okapu. Może ona być stosowana w wariancie okapu z membraną wyłożoną na pas podrynnowy. Mocuje się ją w taki sposób, aby „zamknąć” przestrzenie między kontrłatami od przodu. Zadaniem tej taśmy jest zabezpieczenie wlotów do przestrzeni między kontrłatami przed ptakami. Można ją zastosować w ostatnim omawianym rozwiązaniu przedstawionym na rys. 4. Jest ona całkowicie schowana głęboko pod rynną. Ale zastosowanie jej w okapie nie powinno się odbywać bezkrytycznie. Otóż zauważmy, że kontrłaty mają wymiary 2,5 × 5 cm i są usytuowane z rozstawem mniej więcej 80 cm. Zatem prześwit między kontrłatami jest nieco mniejszy i wynosi około 75 cm. Zatem powierzchnia wlotowa między kontrłatami wynosi 75 × 2,5 cm, czyli 187,5 cm2. Jest to nieco za mało, jeśli miałaby to być jedyna droga doprowadzająca powietrze pod pokrycie (jak pamiętamy, musi to być minimum 200 cm2). Taśma okapu o wysokości 10 cm ma przekrój wentylacyjny wynoszący 560 cm2 na 1 mb. Zatem 560 cm2 z 1000 cm2 (10 cm wysokości × 100 cm długości) to 56%. Z drugiej strony patrząc – niemal połowę efektywnej powierzchni wentylacyjnej w okapie, bo 44 procent, taśma ta zabiera. Wróćmy teraz do kontrłat. Między nimi było 187,5 cm2, z czego jeszcze 44% zabieramy taśmą. Zostaje nam 105 cm2 – potrzebujemy zaś 200 cm2. Jak z tego wybrnąć? Należałoby zastosować w takim przypadku wyższe kontrłaty, liczące co najmniej 4 cm grubości.
Parę drobnych składowych
Te drobiazgi to wkręty i gwoździe. Niemal śmieszne może się wydawać zajmowanie się tym. To przecież takie oczywiste, że nie warto o tym wspominać. Nieprawda. Wielokrotnie spotkałem się z kratką wentylacyjną okapu przykręcaną czarnymi wkrętami do płyt gk. A kuriozalną sytuacją było naprawdę dobre, przemyślane i staranne wykonanie okapu z jednym błędem. Mianowicie kratka wentylacyjna okapu była przybita gwoździami tak długimi, że wszystkie one przebiły membranę. Zatem dla dopełnienia tematu okapu zwracam jeszcze uwagę na stosowanie wkrętów i gwoździ ocynkowanych o odpowiednio dobranych długościach.
Tak oto usystematyzowaliśmy rozwiązania okapu. Zaznaczmy jeszcze raz na koniec, że wariantów poszczególnych detali i kombinacji metod może być wiele. Każdy wykonawca może przecież mieć własne pomysły i własne metody. Ważne aby były one przemyślane. Ważne aby dekarz umiał swoje rozwiązania obronić. Przy okazji po raz kolejny wyszło na wierzch to, że to zawód ciekawy, wymagający myślenia, zastanowienia się od czasu do czasu. Nieprzemyślanymi rozwiązaniami okapów zajmiemy się w ostatniej części cyklu.
mgr inż. Przemysław Spych
Doradca techniczny Monier Braas
