W połowie XIX w. na wsi śląskiej upowszechnił się dach naczółkowy, znany wcześniej w budownictwie miejskim. Połączenie naczółka z kalenicą wymagało dodatkowego zabezpieczenia, a więc stworzenia elementu przykrywającego styk gąsiorów naczółkowych z kalenicowymi. Nasadzano przy tego typu dachach na to złączenie tzw. trójniki. Miały one różne formy górnego zakończenia. Przy tego typu dachach na to złączenie nakładano tzw. trójniki, wykonane z blachy cynkowej lub ceramiczne. Stosowano je również w miejscach, gdzie grzbiet przechodził w kalenicę.
Trójniki miały różne formy górnego zakończenia. W przypadku trójników metalowych miały one kształt kuli, rozety czy motywów zwierzęcych. Na dachach wiejskich najczęściej spotykane były wieżyczki z kopułką, jeźdźcem na koniu, chorągiewką z umieszczoną na niej datą budowy domu czy wiatrowskazem. Obecnie wiele metalowych trójników uległo zniszczeniu. Być może trójniki z blachy cynkowej z czasem zastąpiono trójnikami ceramicznymi albo występowały one równorzędnie, w zależności od potrzeb fundatora (dzisiaj nazwalibyśmy go inwestorem).
Ceramiczne trójniki składały się z kilku części, które można było dowolnie łączyć. Do ich montażu potrzebna była specjalna dachówka – tzw. trójnik, pasująca tylko do danego typu pokrycia. Fakt ten tłumaczy tak dużą liczbę modeli trójników w starych katalogach cegielnianych. Występowały też trójniki ceramiczne wykonane z jednej części lub składane z dwóch elementów. Miały różne kształty: wydłużonego stożka, kwiatonu, ale najbardziej pospolity był kształt szpikulca i szpikulca zakończonego okrągłą kopułką.
Współcześnie trójniki o wyszukanych kształtach są traktowane tylko jako dodatkowa ozdoba dachu, ale w ubiegłych wiekach wiele elementów materialnych miało często wymiar i znaczenie duchowe. Czy formy trójników miały dawniej jakieś dodatkowe znaczenie w wymiarze duchowym? Trudno odpowiedzieć. Według amerykańskiego autora (Lim J.T.Y, Feng shui i zdrowie. Witalność, energia, zdrowie w domu i mieszkaniu, tł. A. Łobocka-Oleksowicz, Warszawa 1999), zajmującego się chińską sztuką feng shui, elementy te stanowiły znaną w wielu miejscach na świecie (m.in. w Europie na terenach Austrii i Prus) ochronę przed atakującym szczytem domu sąsiada.
Elżbieta Grocholska-Wijas
Muzeum Wsi Opolskiej
Zdjęcia: Autorka
