Wilno w okresie urlopowym to ciekawy cel podróży. Dachy tego największego miasta bałtyckiego z największą starówką w Europie Wschodniej zadziwią nas różnorodnością kształtów i licznymi attykami.
Wilno – miasto świątyń
Wilno jest jak podręcznik stylów architektonicznych. Jego budynki odzwierciedlają wszystkie style – od gotyku po neoklasycyzm, jednak dominuje przede wszystkim barok. W 1994 Stare Miasto zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Ma ono powierzchnię aż 360 ha.
Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego, który obejmuje miasta w krajach nad Morzem Bałtyckim historycznie związane z Hanzą i posiadające ceglaną architekturę gotycką. Pokazuje to, jak dużo tego typu architektury można w Wilnie oglądać.
Wilno to także miasto świątyń. Część z nich nie jest użytkowana, ale gdy powstaje nowe osiedle, to buduje się też następną, nową świątynię.
Stare Miasto w Wilnie ma powierzchnię 360 ha
Różne rodzaje dachów i pokryć – obok siebie
Byłam w Wilnie parę lat temu, a po pobycie w tym roku mogę stwierdzić, że przez te kilka lat wygląd miasta zmienił się na korzyść. Starówka została odrestaurowana, elewacje budynków odnowione, a dachy otrzymały w dużym stopniu nowe pokrycia.
Mozaika stylów i form
W zakresie dachów Wilno jest miastem, gdzie łączą się style wschodu i zachodu. Można tu obok siebie zobaczyć dach czterospadowy kryty blachą, dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną oraz dach ukryty za attyką. Jeśli chodzi o pokrycia dominują dwa materiały: dachówki ceramiczne i blacha. Dachówki ceramiczne pokrywają dachy dwu- i czterospadowe, niezbyt wysokie, ale o dość dużym kącie nachylenia połaci oraz rzadko tutaj spotykane dachy mansardowe. Najczęściej używanymi dachówkami są dachówki esówki i zakładkowe tłoczone w kolorze czerwonym. Dominuje kalenicowy układ domów i wiele dachów dwuspadowych opada w kierunku ulicy, prezentując przy tym różną ilość lukarn lub też typową połać niedoświetlaną.
Dachy świeżo po remoncie
Często występujące krycie dachówką zakładkową
Zdjęcia starówki Wilna z lotu ptaka pokazują, że zdecydowanie przeważa kolor czerwony dachów. Nie znaczy to jednak, że wszystkie z tych czerwonych dachów kryte są dachówkami ceramicznymi. Wiele dachów pokrytych jest blachą, pomalowaną na kolor czerwony, ale nie zawsze są one widoczne od strony ulicy. Na starym mieście jest wiele okazałych kamienic, które wyglądają tak, jakby w ogóle nie posiadały dachów. Dachy te są zasłonięte przez ozdobne attyki.
Częsty widok – dachy czterospadowe kryte esówką
Rzadki widok – dachy mansardowe
Attyki
O śląskich attykach szerzej pisałam w Dachach w wydaniu 12/2015. Były to zdobione formy w zabudowie szczytowej, gdzie attyka zakrywała szczyt dwuspadowego dachu, tworząc ozdobną trójkątną formę. W Wilnie zabudowa ulic jest z reguły kalenicowa, a attyki tworzą formę jakby balustrady tarasu, zasłaniając z reguły dość płaski dach, pokryty blachą.
Attyki zdobiły mury zamków, ratusze i kamienice, wieże kościołów i baszty bram miejskich. Odgrywały niegdyś ogromną rolę w wyglądzie również miast polskich. Na starych rycinach widać często całe ulice zabudowane attykowymi kamieniczkami.
Attyka zaczyna się od gzymsu koronującego budynek i składa się z trzech elementów: muru attykowego, części najniższej, ozdobionej zwykle płaskim, ślepymi arkadami, gzymsu wieńczącego mur attyki i grzebienia o urozmaiconej, postrzępionej formie.
Różne style i różne dachy obok siebie
Późnogotycka Ostra Brama (z początku XV wieku)– strona wewnętrzna z kaplicą ostrobramską; widoczna zdobiona attyka
Takie attyki, jakie występują na dachach Wilna, spotkamy również na dachach Rygi, Tallina i Petersburga, czyli w północno-wschodnich krajach bałtyckich.
Attyki występują w różnych odmianach: pełnej, ażurowej, tralkowej. Wysunięty gzyms koronujący, chroniący ścianę przed zamakaniem, miał często bardzo ozdobną i wypracowaną formę z podpierającymi go równie ozdobnymi kroksztynami, jak widać to na jednej z kamienic. Attyka czasami występuje dookoła dachu, zakrywając go zupełnie, zwłaszcza przy budynkach wolnostojących, jak np. przy Pałacu Władców, będącym niegdyś siedzibą Wielkich Książąt Litewskich. Dziś jest to muzeum o charakterze rezydencji historycznej.
Ostra Brama z attyką – strona zewnętrzna
Attyka ażurowa
Zaskakujący neoklasycyzm
W Wilnie jest też sporo budynków wybudowanych w stylu neoklasycystycznym, czyli nawiązującym do dawnych budowli antycznych.
Dachy antyczne miały niewielkie nachylenie wynoszące 15–20°, co świetnie sprawdzało się w ciepłych rejonach Morza Śródziemnego. Wileńskie neoklasycystyczne budynki z reguły pokryte są blachą. Neoklasycystyczna siedziba rządu i prezydenta Litwy również pokryta jest blachą – w kolorze srebrnym. Jest to ciekawy dach z niewielkim kątem nachylenia i wysuniętym dekoracyjnym gzymsem koronującym z dwoma frontonami na obu końcach budowli.
Attyka tralkowa
Wysunięte gzymsy podparte ozdobnymi kroksztynami
I tu refleksja. Logiczne stwierdzenia, że klimat i rodzaj pokrycia wymuszają odpowiedni kąt nachylenia połaci dachowych, nie znajduje zastosowania w przypadku miast bałtyckich. W klimacie śródziemnomorskim nachylenie połaci dachowych jest małe, ale w północnej Europie dachy powinny być dosyć strome, aby możliwe było optymalne odprowadzenie deszczu i dużych opadów śniegu. Tymczasem kąt nachylenia dachów na Starym Mieście w Wilnie często jest niewielki, choć dachy są dwuspadowe, a nawet częściej – czterospadowe i kryte blachą.
Neoklasycyzm – Pałac Władców
Neoklasycyzm – siedziba rządu Litwy
Świątynie
Wilno to miasto świątyń. W mieście jest ponad 40 kościołów rzymskokatolickich, w tym sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej, sanktuarium Miłosierdzia Bożego, bazylika archikatedralna, a także ok. 20 cerkwi prawosławnych, liczne kościoły protestanckie, 3 synagogi żydowskie, kienesa karaimska i cerkiew staroobrzędowców.
Katedra wileńska – jak antyczna grecka świątynia
Obiekty religijne w Wilnie mają bardzo urozmaicone kształty, zróżnicowane dachy, strzeliste wieże, duże okrągłe kopuły itp., których opis zająłby wiele stron. Zadziwia przy tym fakt, że najważniejsza katedra Wilna, stojąca na rozległym placu przy Pałacu Władców, wygląda nie jak kościół katolicki, ale raczej jak starożytna świątynia grecka. Otoczona kolumnami z boków, z przodu, z frontonem od strony wejścia, posiada dach pokryty blachą w ciemnym kolorze, podobnie jak kopuły kaplic dobudowanych po bokach i stojącej osobno imponującej wieży.
Oprac. Elżbieta Wijas-Grocholska
Zdjęcia: Autorka
Źródło: Dachy, nr 7 (223) 2018
