Co pod pokrycie, cz. 4. Blachy płaskie

Rys. 1 A. Tak należy odeskować dach, deski są świeże i mokre – jak to z tartaku. Kupowane drewno z reguły nie jest powietrzno-suche ze względu na stosowany sposób składowania

Rys. 1 B. Tak wygląda deskowanie po wyschnięciu desek. Jeżeli deski są suche, to deskowanie od razu ma taki kształt. W razie konieczności wejścia na pokrycie tak wykonanego deskowania, blacha pokrycia nie ulegnie załamaniom i odkształceniu

Rys. 1 C. Deskowanie nieprawidłowe. Strzałki wskazują miejsca, w których blacha ulegnie załamaniu podczas przypadkowego wejścia na pokrycie dachu

Rynek oferuje szeroką gamę pokryć dachowych, które są wciąż modernizowane. Stare, znane materiały pokryciowe są na ogół stosowane poprawnie, zgodnie z zasadami sztuki budowlanej. Pisząc to, mam na myśli dwa aspekty:

• aspekt wytrzymałościowy pod pokrycie połaci,
• aspekt fizyczny albo technologiczny, mający na uwadze zjawiska fizyczne związane z pokryciem dachu.

A zatem każdy rodzaj pokrycia dachowego musi mieć odpowiednio mocne podłoże, do którego jest mocowane, ponieważ musi poza ciężarem własnym przenieść obciążenie śniegiem z zaspami i obciążenie działaniem wiatru, który albo dociąża pokrycie albo je odrywa.

Jeśli chodzi o zjawiska fizyczne towarzyszące dachom, to pokrycie dachu musi zapewnić szczelność przed opadami atmosferycznymi, a warstwy znajdujące się pod pokryciem muszą mieć zdolność odprowadzania pary wodnej do atmosfery. Są to rzeczy banalne i oczywiste, lecz projektanci i wykonawcy często o tym zapominają. Najtrudniej jest pisać o tych niby wiadomych sprawach, ponieważ zwykle nie zastanawiamy się nad tym. Natomiast przy pracach naukowych każdy szczegół musi być przemyślany i przeanalizowany. Stąd konieczność ciągłego przypominania jak poprawnie zaprojektować i wykonać podłoże pod pokrycie dachowe i samo pokrycie. A że trzeba to robić, udowodni artykuł, który ukaże się wkrótce w miesięczniku DACHY. Będzie on przykładem na to, że współcześni projektanci z uprawnieniami budowlanymi nie wiedzą, na czym polega projektowanie. Tworzenie kolorowych obrazków przy pomocy programów komputerowych daje ciekawe efekty wizualne, natomiast jeśli chodzi o konstrukcję obiektu i tzw. projekt wykonawczy albo inaczej techniczny, to moim zdaniem jesteśmy na samym dnie.

Deskowanie z desek
Blachy płaskie muszą mieć podłoże w formie deskowania pełnego. Nie nadają się do tego celu żadne płyty jak sklejka czy „modne” płyty OSB. Samo deskowanie też musi być odpowiednio wykonane.

Istotne znaczenie ma kontakt pokrycia z podłożem. Spód pokrycia jest niewidoczny z powodu oparcia na deskowaniu. Generalną zasadą jest stosowanie takiego rozwiązania styku pokrycia z podłożem, aby spód pokrycia był zawsze suchy, gdyż woda jest głównym czynnikiem niszczącym zarówno pokrycie, jak i podłoże pod nim.

Pokrycie połaci blachą płaską składa się z poszczegó1nych arkuszy. Styki arkuszy są prostopadłe do okapu i r6wnoległe do niego. Wszelkie styki blach niezależnie od sposobu ich łączenia, mogą zatrzymywać wilgoć pochodzącą z opadów i w postaci kondensatu pary wodnej zawartej w powietrzu, gdy pokrycie blaszane dachu osiągnie temperaturę punktu rosy np. w porze nocnej. Wykroplona w powietrzu para wodna osiada nie tylko na powierzchni dachu, ale również na spodzie blachy pokrycia. Od zewnątrz rosa szybko wyparuje do atmosfery (temperatura i wiatr), natomiast u spodu utrzymuje się ona przez znacznie dłuższy czas.

Blacha stalowa ocynkowana
Blacha stalowa ocynkowana jest dość sztywna i łatwa w łączeniu arkuszy na zwoje, rąbki pojedyncze i podwójne. Jeżeli jest ona dobrze ocynkowana, to powłoka cynkowa nie pęka, nie łuszczy się i nie odpada płatkami. Mimo to pokrycie blachą stalową ocynkowaną jest najmniej trwałe. Pod wpływem czynników atmosferycznych warstwa ochronna blachy stalowej wykonana z cynku ulega korozji. Najpierw na blasze powstaje warstwa ochronna, tzw. patyna, tj. węglan cynku. Jest to wynik działania powietrza i dwutlenku węgla. Jednak kwaśne deszcze niszczą cynkową powłokę odsłaniając rdzeń stalowy, który koroduje bez żadnej ochrony. Często pokrycia takie zabezpiecza się poprzez malowanie farbami antykorozyjnymi, co faktycznie wydłuża okres eksploatacji pokrycia. Jednak jeśli chodzi o spód blachy, nie ma do niej dostępu. Najbardziej narażone na korozję są styki arkuszy, gdzie gromadzi się pył i kurz oraz kolonie mikroorganizmów, a te w wyniku przemiany materii wytwarzają kwasy organiczne niszczące powłokę pokrycia. Blacha ocynkowana już po kilku latach zaczyna korodować. Po pierwszych objawach ten proces postępuje dość szybko. Małe pojedyncze ogniska korozji rozwijają się na znaczne powierzchnie. Na fotografiach (czyt. niżej) przedstawione są dachy pokryte blachę ocynkowane w centrum Wrocławia. Na fot. 1 widać, że niektóre arkusze blachy są całkowicie skorodowane a inne tylko częściowo. Także pokrycie muru ogniowego (szczytowego) po prawej stronie w dolnej części jest całkowicie skorodowane. Na fot. 2 (lewa strona dachu) i 3 (prawa strona dachu) sytuacja jest podobna. W prawym skrzydle płotki śniegowe w postaci desek są uszkodzone (strzałki). Nierzadko spotka się całkowicie skorodowane dachy z blachy ocynkowanej, brązowe od rdzy.
 

Blacha cynkowa jest znacznie trwalsza niż blacha stalowa ocynkowana. Należy jednak mieć na uwadze jeden ważny aspekt: blacha cynkowa jest mało sprężysta, po prostu krucha, szczególnie w niskich temperaturach. Przy kryciu dachu prostopadłe do okapu połączenia arkuszy wykonuje się z reguły na zwoje. To nie powoduje ostrych załamań blachy. Złącza poziome, tj. równoległe do okapu, wykonuje się poprzez przybicie blachy do podkładu przy górnej krawędzi, a następny arkusz wkłada się językami pod arkusz dolny. Przy połączeniach równoległych do okapu stosuje się też rąbki leżące i żabki do mocowania. Przy zbyt silnym przyklepaniu rąbków poziomych blacha cynkowa może pękać. W miejscach tych może dochodzić do przecieków. Na fot. 4–6 widać dach pokryty blachę cynkową; w licznych połączeniach poziomych pokrycie okazało się nieszczelne i pojawiły się przecieki. Doraźnie nieszczelne styki zostały zaklejone taśmą (białe miejsca na fotografiach).
 

Fot. 4. Budynek z poprzednich fotografii. Strzałki wskazują miejsca,
w których uszkodzone są płotki śniegowe wykonane z desek

Fot. 5. Dach pokryty blachą cynkową, a więc nie ma oznak korozji jak w przypadku stali. Okazuje się jednak, że w połączeniach poziomych rąbki leżące zostały zbyt mocno przyklepane
i blacha popękała. Miejsca te próbowano uszczelnić taśmami uszczelniającymi (białe paski)

Blacha miedziana
Blacha miedziana jest bardzo elastyczna i odporna na łamanie. Poszczególne arkusze łatwo jest więc łączyć na rąbki stojące i leżące, pojedyncze i podwójne.

Blachy powlekane
Należy je traktować w obróbce jak blachy stalowe ocynkowane (ponieważ de facto są nimi). Jeżeli przy kryciu dachu powłoka zewnętrzna zostanie uszkodzona, wówczas tym samym materiałem wykonuje się uzupełnienie metodą malowania.

Jak wykonać pełne deskowanie
Pod ww. wymienione pokrycia z blach płaskich konieczne jest wykonanie pełnego deskowania zgodnie z poniższym opisem. Rozpatrzymy cztery przypadki:

• dach nieocieplony nad strychem gospodarczym,
• dach nieocieplony nad strychem gospodarczym, przewidywany do ocieplenia,
• dach nieocieplany nad strychem nieużytkowym, lecz przewidywanym pod adaptację na cele mieszkalne,
• dach ocieplony nad pomieszczeniami mieszkalnymi.

Na załączonych rysunkach podaję zakres robót budowlanych dla każdego przypadku. W każdym z tych przypadków samo deskowanie musi być wykonane zgodnie z rys. 1, bezpośrednio na krokwiach. Jak wynika z rys. 1, deski nie powinny być szersze niż 15 cm, a odstęp między nimi powinien wynosić min. 0,5 cm. Deski należy układać na krokwiach zawsze stroną odrdzenną do góry, tzn. patrząc od czoła rdzeń deski zawsze musi znajdować się u góry deskowania. Wykonawcy przeważnie układają deskowanie „po swojemu”, nie bacząc, którą stronę odwraca do góry.

Dlaczego właśnie tak należy układać deski? Otóż w przyrodzie występuje zjawisko rosy. Gdy w nocy temperatura powietrza spadnie poniżej tzw. punktu rosy, para wodna zawarta w powietrzu wykrapla się na trawie lub innych przedmiotach, które osiągną tę temperaturę. Blacha pokrycia jest ułożona na deskowaniu, które ma inne właściwości termiczne niż metal. Chodzi tu o przewodność cieplną wyrażaną w [cm × s × 1°].

Dla drewna powietrzno-suchego przewodność = 0,12 do 0,18, natomiast dla metali stosowanych na pokrycia dachowe wynosi ona:

• aluminium: przewodność = 0,5,
• cynk: przewodność = 0,27, 
• miedź: przewodność = 0,92,  
• stal: przewodność = 0,12.

Jeśli chodzi o drewno, to im jest lżejsze i mniej wilgotne, tym mniejsze posiada przewodnictwo cieplne. Z powyższego zestawienia wynika, że drewno ma mniejszą przewodność cieplną niż metale – metale szybciej osiągają temperaturę punktu rosy, ponieważ szybciej stygną. Stąd wykraplanie pary wodnej zawartej w powietrzu na blasze pokrycia – tak na wierzchu, jak i pod spodem. I tutaj dochodzimy do sedna sprawy związanej z poprawnością wykonania deskowania pełnego. Jeżeli deskowanie pełne będzie wykonane na styk – deska do deski – to wilgoć gromadząca się u spodu blachy oddaje wilgoć deskowaniu (dzieje się tak czasem nawet codziennie). Deski po nasiąknięciu wodą pęcznieją. Następuje całkowite zamknięcie ewentualnych szczelin między deskami, a wilgoć po całkowitym nasyceniu desek wodą kapie na podłogę strychu. Dodać trzeba te zjawiska zachodzą cały czas, nawet wtedy, gdy nie ma opadów. Zanim z dachu zacznie kapać, może minąć nawet kilkanaście lat, więc może być problem z odkryciem przyczyny zalewania sufitu.

Sposób poprawnego wykonania pełnego deskowania pod blachę płaską przedstawia rys. 1.

Poniżej rozpatrzymy różne możliwości pokrycia dachu blachami płaskimi, zależnie od przewidywanego przeznaczenia przestrzeni pod dachem.

I Dach nieocieplony nad strychem gospodarczym
Jeżeli to ma być dach nad strychem gospodarczym, tj. bez ocieplenia, to konstrukcja wygląda tak, jak na rys. 1. W tym przypadku woda ze skondensowanej pary wodnej na spodzie pokrycia połaci dachu odparowuje i przemieszcza się w poprzek desek (nie za szerokich) do szczelin między nimi i stąd na strych.

Niezbędna jest tu dobra wentylacja grawitacyjna, aby para wodna mogła się stąd wydostać na zewnętrz do atmosfery. Mogą to być otwory wentylacyjne (osiatkowane) w ścianach szczytowych strychu (jeśli budynek to segment szeregowy, można wykonać otwory nawiewne przy okapie w ścianie kolankowej i wywiewne w kalenicy). Strych gospodarczy z reguły jest od czasu do czasu nasycony dużą ilością wilgoci, pochodzącą np. z suszenia bielizny po praniu.

II Dach nieocieplony pod przyszłe ocieplenie na strychu gospodarczym
Strych ma być wykorzystywany do różnych celów gospodarczych, jak np. domowy warsztat – musi więc tam być cieplej niż w pomieszczeniach bez jakiejkolwiek izolacji. Dach nie jest ocieplony, ale przygotowany do ocieplenia (rys. 2). Na krokwiach rozpięta jest wiatroizolacja, tj. folia wstępnego krycia dachu, kontrłaty dociskające wiatroizolację i deskowanie pod pokrycie z blachy. W dachu nieocieplonym (rys. l) para wodna po wyjściu przez szczeliny między deskami przedostaje się na strych. Tutaj dzieje się to samo, lecz para wodne przenika do warstwy wentylacyjnej i dalej do atmosfery.
 

Rys. 2. Dach niecieplony, gotowy do montażu termoizolacji z wełny mineralnej

III Dach ocieplony dla adaptacji strychu na mieszkanie
Tutaj będzie takie samo rozwiązanie jak na rys. 2, lecz z uzupełnieniem o ocieplenie, paroizolację i wykończenie jak na rys. 3.

Rys. 3. Dach ocieplony

Opracował: Edmund Ratajczak