Błędy w realizacji dachu stromego w aspekcie eksploatacji, cz. 2

Opis błędów wykonawczych pokrycia dachu
Mocowanie oraz spadki części rynien
Orynnowanie połaci dachowej wykonane zostało z blachy stalowej, powlekanej. Rynhaki wzdłuż części okapów zamontowane zostały nieliniowo – po wpięciu rynien rynhaki wykazywały deformacje – rynny wyskakiwały z uchwytów mocujących (rys. 1). W większości przypadków rynny zamocowane były bez zachowania właściwego kierunku pochylenia – w wielu przypadkach rynny miały przeciwny spadek, co prowadziło do powstawania zastoisk wody opadowej. 

a)

b)

Rys. 1. Brak liniowego (zgodnego z kierunkiem spływu wód opadowych) montażu rynhaków (a), (b)

Brak liniowości obróbek blacharskich okapu
Stwierdzono brak liniowości wykonania obróbki blacharskiej wzdłuż okapu pomiędzy połacią dachową bryły głównej budynku a przekryciem mansard – blacha okapowa była wyprowadzona nierównomiernie poza ostatni rząd dachówek (rys. 2).

Rys. 2. Brak liniowości montażu obróbek okapu pomiędzy połacią dachową bryły głównej budynku a przekryciem mansard

Zakończenia rynien na połaci
Zauważono, że rynny zostały zakończone w sposób zróżnicowany, polegający na ich odmiennym wyprowadzeniu poza płaszczyznę boczną jednakowych brył budynku (rys. 3).

Rys. 3. Zróżnicowany sposób montażu rur spustowych wyprowadzonych poza płaszczyznę boczną jednakowych brył budynku 

Zacieki na elewacjach poniżej węzłów okapowych
Stwierdzono występowanie lokalnych zacieków na elewacjach budynku, poniżej węzłów okapowych, powstałych w wyniki braku odprowadzenia wody opadowej z elementów węzła okapowego w wyniku niewłaściwie wyprofilowanych kształtów obróbek blacharskich (rys. 4).

Rys. 4. Zacieki na elewacji budynku będące następstwem niewłaściwie wyprofilowanych kształtów obróbek blacharskich

Montaż obróbek w miejscu zmiany kształtu połaci
Obróbki wykonane w miejscach zmiany kształtu połaci dachowej nie zachowywały ciągłości – w widoku od wnętrza poddasza nieużytkowego widoczne były prześwity. Cześć obróbek posiadała za małe zakłady (poniżej 1 cm), które nie gwarantowały odprowadzenia wody i nie zabezpieczały przed przedostawaniem się wody do wnętrza poddasza nieużytkowego w przypadku jej spiętrzenia podczas intensywnych opadów.

Brak szczelności membrany dachowej
Stwierdzono, że membrana dachowa z wysokoparoprzepuszczalnej folii posiadała lokalne uszkodzenia w postaci rozdarcia o przeciętnej długości ok. 10 cm (rys. 5a). Część uszkodzeń została naprawiona poprzez naklejenie reparatur, jednak część uszkodzen widoczna była nadal. W większości styków nie wykonano połączenia klejonego pomiędzy arkuszami membrany dachowej, natomiast w miejscach, gdzie zostały one wykonane, miały charakter nietrwały, ponieważ przed wykonaniem połączenia nie oczyszczono (nie odpylono) styku arkuszy membrany (rys. 5b).

a)

b)

Rys. 5. Nieszczelności membrany dachowej w widoku od strony poddasza: a) uszkodzenie mechaniczne (rozcięcie), b) brak ciągłości połączenia klejonego arkuszy membrany

Zanieczyszczenia montażowe pod pokryciem dachowym
Pod pokryciem z dachówki ceramicznej pozostawione zostały liczne zanieczyszczenia pozostałe po montażu pokrycia: fragmenty przycinanych łat, wióry, ścinki membrany dachowej, jak również elementy połamanych i zgniecionych taśm wentylacyjnych (rys. 6).

a)

b)

Rys. 6. Zanieczyszczenia montażowe pod pokryciem z dachówki ceramicznej (a) (b) 

Przecieki przy trzonach kominowych
Na trzonach kominowych stwierdzono ślady po przeciekach z połaci dachowej, występujące bezpośrednio w chwili intensywnych opadów atmosferycznych (rys. 7).

Rys. 7. Przecieki do wnętrza poddasza przy trzonach kominowych

Mocowanie elementów instalacji odgromowej
Stwierdzono bardzo niską jakość montażu elementów instalacji odgromowej – zwody odgromowe mocowane do gąsiorów dachowych były pogięte oraz nie naciągnięte (rys. 8a). Zmiana kierunku prowadzenia zwodów w związku ze zmianą bryły dachu wykonana została w sposób bardzo niestaranny, zwody były pozaginane bez zachowania kątów prostych w płaszczyźnie poziomej (rys. 8b).

a)

b)

Rys. 8. Błędy mocowania elementów instalacji odgromowej: a) brak naciągu zwodu wzdłuż kalenicy, b) niestaranny montaż zwodu w miejscu zmiany płaszczyzny dachu

Montaż obróbek w koszach
Obróbki blacharskie w koszach połaci dachowych wykonane zostały z elastycznej blachy karbowanej (rys. 9a). W strefie okapowej blacha karbowana zachodziła na blachę okapową, jednak nie przylegała ona dokładnie do obróbki okapu. Przy trzonach kominowych wyprowadzonych ponad połać dachową elastyczna blacha wyprofilowana została pod opierzenia trzonów kominowych, jednak w wielu przypadkach nie przylegały one do siebie (rys. 9b).

a)

b)

Rys. 9. Błędy realizacji obróbek blacharskich w koszach połaci dachowej: a) zastosowanie elastycznej blachy karbowanej na długości kosza, b) brak przylegania obróbek trzonu kominowego do elastycznej blachy karbowanej

Kształt obróbek przy wieżach dachowych
Obróbki blacharskie w miejscu posadowienia wież dachowych na konstrukcji drewnianej więźby dachowej zrealizowane zostały z zastosowaniem bardzo małych rąbków (rys. 10a). W połączeniu z brakiem zakrycia rąbków elastyczną taśmą uszczelniającą stwarzało potencjalną możliwość przedostawania się wody opadowej do przestrzeni dachowej (rys. 10b).  

a)

b)

Rys. 10. Błędy w realizacji obróbek blacharskich przy wieżach dachowych: a) niewystarczająca  wysokość rąbków zabezpieczających przed przedostawaniem się wody do przestrzeni dachowej, b) niedoskonałe zabezpieczenie rąbka elastyczną blachą karbowaną

Analiza stanu technicznego dachu w aspekcie błędów wykonawczych pokrycia  
Większość błędów była spowodowana brakiem zachowania dokładności podczas prac blacharsko-dekarskich.

Z kolei zamontowanie elastycznej blachy karbowanej jako elementu uszczelnienia koszy dachowych było istotnym błędem wykonawczym – karbowania spowalniały spływ wody, ukierunkowując ją jednocześnie do przestrzeni poddachówkowej, co stanowiło potencjalne źródło powstawania przecieków do poddasza nieużytkowego. Także kształt wyprofilowania obróbek blacharskich przez wieżami dachowymi  obarczony był błędami wykonawczymi – obróbki miały zbyt mały rąbek, co w przypadku braku ścisłego przylegania elastycznej wentylacyjnej taśmy uszczelniającej stwarzało możliwość przedostawania się wody do przestrzeni dachowej.

Propozycje usunięcia usterek
Dla cz. 1
Uwzględniając brak znamion zewnętrznych, wskazujących na usterki elementów konstrukcji drewnianej więźby dachowej, zaproponowany zakres prac remontowych obejmował jedynie warstwy wykończeniowe i został podzielony na 3 grupy, różniące się od siebie terminem ich rozpoczęcia [3–6]:

1. grupa 1 – usterki, które należało usunąć w trybie pilnym, gdyż ich pozostawienie skutkowało możliwościami przecieków do wnętrza budynku i powstawaniem uciążliwości eksploatacyjnych związanych z usuwaniem śladów zawilgocenia,
2. grupa 2 – usterki, które należało poddać obserwacji, a do ich usuwania przystąpić w chwili stwierdzenia, że stan techniczny tych elementów jest przyczyną powstawania przecieków do wnętrza budynku,
3. grupa 3 – usterki, które czasowo można było pozostawić, ponieważ nie powodowały powstawania zagrożenia bezpieczeństwa konstrukcji oraz bezpieczeństwa użytkowania budynku, a ich występowanie jedynie obniżało wartość estetyczną obiektu. Docelowo usterki te kwalifikowały się do usunięcia.

Usterki należące do grupy 1 wymagały usunięcia w trybie pilnym. Należało więc:

• wszystkie dachówki wzdłuż koszy oraz grzbietów, dachówki przy trzonach kominowych, wzdłuż ścian lukarn wyprowadzonych ponad połać dachową oraz wzdłuż okapu przymocować do łat za pomocą tzw. spinek burzowych. Wzdłuż okapu przymocować 2 rzędy dachówek. Niemożliwe do zamocowania do łat docinane drobne fragmenty dachówek ceramicznych skleić z pełnowymiarowymi dachówkami za pomocą kleju przeznaczonego do wyrobów ceramicznych,
• w ramach prac naprawczych uszczelnić kitem dekarskim połączenia blach okapowych, 
• przebudować kosze rynnowe wyposażone w obróbki blacharskie z elastycznej blachy karbowanej: rozebrać fragmenty pokrycia dachowego wzdłuż koszy, usunąć blachę karbowaną, wykonać nowe obróbki z blachy gładkiej, odtworzyć pokrycie z dachówki ceramicznej oraz wykonać uszczelnienia wzdłuż koszy dachowych z pianki poliuretanowej, 
• uzupełnić brakujące uszczelnienia z gąbki poliuretanowej pomiędzy dachówkami a obróbkami blacharskimi w koszach (po ich wcześniejszej przebudowie), wokół trzonów kominowych oraz przy oknach połaciowych, 
• przebudować kalenice lukarn: zdemontować ułożone gąsiory oraz elastyczną taśmę wentylacyjną, wzdłuż lukarn zastosować odpowiednią, tj. poszerzoną taśmę uszczelniającą (podgąsiorową). Zwrócić szczególną uwagę na przyleganie taśmy do ostatniego rzędu dachówek. W miejscu połączenia lukarn z dachem głównym ułożyć bituminizowaną taśmę uszczelniającą. Ponowny montaż gąsiorów dachowych powinien być poprzedzony ich dokładnym rozmierzeniem oraz ewentualnym przycięciem poszczególnych elementów ceramicznych. Podczas montażu gąsiorów szczególną uwagę zwrócić na uzyskanie liniowości kalenicy lukarn,
• przebudować kalenice dachu głównego: ułożone gąsiory dachowe oraz ułożoną elastyczną wentylacyjną taśmę uszczelniającą zdemontować, a docelowo zastosować nową, poszerzoną taśmę. Zwrócić szczególną uwagę na przyleganie taśmy do ostatniego rzędu dachówek oraz uzyskanie liniowości kalenicy dachu głównego,
• zdemontować istniejące gąsiory oraz taśmy uszczelniające grzbietów wieży dachowej. W ramach prac remontowych zastosować nowe elastyczne wentylacyjne taśmy uszczelniające o zwiększonej szerokości. Podczas ponownego montażu szczególną uwagę zwrócić na liniowość gąsiorów. Stateczność gąsiorów jest możliwa do uzyskania przy pomocy zwiększonej ilości spinek (uchwytów) gąsiorowych oraz zapewnieniu przylegania nowego uszczelnienia z elastycznej taśmy wentylacyjnej do ostatniego rzędu dachówek,
• zdemontować zabezpieczenie górnej płaszczyzny zwieńczenia dachu poniżej wieży dachowej z bituminizowanej taśmy uszczelniającej. Ze względu na wyprofilowanie zbyt małych spadków zdemontować również opierzenie górnego fragmentu wieży. Po wyprofilowaniu podłoża ze spadkami (np. poprzez naklejenie zbieżnych warstw papy termozgrzewalnej) wykonać obróbki blacharskie ze spadkiem, a w miejscu styku obróbek z ukośnym pokryciem z dachówki ceramicznej wykonać zabezpieczenie z bituminizowanej taśmy uszczelniającej. Styki taśmy z blachą opierzenia oraz z elementami ceramicznymi dodatkowo uszczelnić kitem dekarskim,
• bezwzględnie zdemontować istniejące rozwiązania w postaci podparcia poszczególnych dachówek odcinkami listew drewnianych, a dachówkom zapewnić liniowe podparcie na łatach drewnianach,
• przebudować istniejącą komunikację dachową: ławy kominiarskie wypoziomować oraz ustawić z zachowaniem liniowości. W miejscu stykania się ław kominiarskich wykonać trwałe połączenia,
• poprawić montaż płotków przeciwśniegowych: zagęścić rozstaw podpór do co drugiej dachówki oraz tak je rozmieścić, aby wspornikowe wysunięcie płotka poza punkt podparcia było nie większe niż szerokość pojedynczej dachówki,
• zdemontować istniejące zdeformowane i odstające od muru obróbki blacharskie. Odtworzyć obróbki, wcinając je w warstwę styropianu oraz stosując dodatkowe uszczelnienie kitem dekarskim,
• w celu przebudowy zdemontować obróbki blacharskie zamontowane pod pokryciem w miejscu zmiany kształtu dachu. Niedopuszczalne jest, aby od strony wnętrza nieużytkowego poddasza widoczne były prześwity w obróbkach,
• sprawdzić skuteczność wykonanych obróbek blacharskich wokół trzonów kominowych. W przypadku stwierdzenia występowania nieszczelności obróbki przebudować.
• Usterki należące do grupy 2 należało poddać obserwacji, a w przypadku stwierdzenia ich powiązania się, bezzwłocznie przystąpić do ich usunięcia poprzez:
• wyregulowaniu liniowości ułożenia gąsiorów dachowych wzdłuż kalenicy dachu głównego na odcinkach, gdzie nie jest konieczna wymiana elastycznej wentylacyjnej taśmy uszczelniającej, a jedynie jej dopasowanie.

Usterki należące do grupy 3 należało pozostawić, traktując je jako trwale obniżające walory estetyczne budynku, zakładając jednak ich docelową wymianę:

• zróżnicowany kolor blach zastosowanych do wykonania pasów nadrynnowych uznać za trwałą usterkę obniżającą wartość estetyczną budynku, ale nie powodującą powstawania uszkodzeń wilgotnościowych,
• niewłaściwą lokalizacje części sztucerów rur spustowych uznać za usterkę estetyczną, wywołująca dyskomfort wizualny. W ramach docelowej eksploatacji obiektu zalecono rozważenie montażu niskonapięciowych kabli grzejnych w krzywoliniowych odcinkach rur spustowych w celu zabezpieczenia przed tworzeniem się korków lodowych we fragmentach rur spustowych o utrudnionym odpływie wód opadowych.

Dla cz. 2
Usterki należące do grupy 1 należało usunąć w trybie pilnym:

• kosze rynnowe wyposażone w obróbki blacharskie z elastycznej blachy karbowanej przebudować: rozebrać fragmenty pokrycia dachowego wzdłuż koszy, usunąć blachę karbowaną, wykonać nowe obróbki z blachy gładkiej, odtworzyć pokrycie z dachówki ceramicznej oraz wykonać uszczelnienia wzdłuż koszy dachowych z pianki poliuretanowej, 
• poddać regulacji rynny zamontowane na rynhakach, podjąć próbę wyprofilowania spadków tak, aby uniknąć tworzenia się zastoisk wodnych w rynnach,
• obróbki blacharskie zamontowane pod pokryciem z dachówek ceramicznych w miejscu zmiany kształtu dachu zdemontować w celu przebudowy,
• lokalne nieszczelności membrany dachowej usunąć poprzez przyklejenie nakładek. Istniejące połączenia klejone arkuszy membrany dachowej potraktować jako nieskuteczne i zastosować od strony wewnętrznej nakładki o szerokości ok. 20 cm klejone do membrany,
• wykonane w okresie minionym obróbki blacharskie wokół trzonów kominowych sprawdzić i poddać reprofilacji z uwagi na ich stwierdzoną nieszczelność,
• zwody instalacji odgromowej zdemontować oraz zamontować ponownie zachowując wysoką estetykę montażu – zwody powinny być nie pogięte, ewentualne rozwidlenia wykonać przy pomocy systemowych łączników nakładkowych. Wzdłuż okapów oraz na krawędziach grzbietów zagęścić rozstaw łączników mechanicznych mocujących zwody do gąsiorów dachowych.

Usterki należące do grupy 2 należało poddać obserwacji w czasie, a w przypadku stwierdzenia rozszerzania się usterek przystąpić bezzwłocznie do ich usuwania:

• brak liniowości obróbek blacharskich uznać za trwałą usterkę, jednak sposób ułożenia dachówek wymagał szczegółowej kontroli w ramach Obsługi Technicznej (OT) budynku. W przypadku stwierdzenia nieszczelności i cofania się wody opadowej do przestrzeni dachowej rozebrać cały fragment pokrycia dachowego w obszarze okapu, wymienić istniejące blachy okapowe na nowe oraz odtworzyć ułożenie dachówek w obszarze okapu.

Usterki należące do grupy 3 należało pozostawić, traktując jako trwale obniżające walory estetyczne budynku:

• zróżnicowany kolor blach zastosowanych do wykonania pasów nadrynnowych oraz brak równego zakończenia rynien na połaci dachowej w stosunku do krawędzi budynku uznać za trwałą usterkę obniżającą wartość estetyczną budynku, ale nie powodującą powstawania uszkodzeń wilgotnościowych,
• zacieki na elewacjach budynku poniżej węzłów okapowych będące wynikiem lokalnych nieszczelności systemu orynnowania w początkowym okresie eksploatacji budynku uznać za usterki obniżające wartość estetyczną budynku, możliwe do usunięcia w czasie prac remontowych elewacji,
• zanieczyszczenia montażowe pod ceramicznym pokryciem dachowym uznać za niedociągnięcie wykonawcze. Należało je usuwać w czasie lokalnych napraw pokrycia dachowego – pozostałości montażowe zgromadzone w obszarze węzła okapowego mogły zaślepiać przestrzeń pod dachówką w obszarze okapu, co w przyszłości mogło powodować powstawanie utrudnień w przewietrzaniu przestrzeni pod pokryciem z dachówki ceramicznej.

Wnioski
Elementy drewnianej więźby dachowej nie wykazywały oznak zewnętrznych przekroczenia warunków normowych Stanu Granicznego Nośności (SGN) oraz Stanu Granicznego Użytkowania (SGU), stan techniczny połączeń węzłowych elementów drewnianych również nie wzbudzał zastrzeżeń.

W obszarze dachu występowały jednak liczne usterki i uszkodzenia pokrycia dachowego obniżające sprawność techniczną budynku. Bezpośrednią ich przyczyną była realizacja warstw pokrycia dachowego z pominięciem zasad wiedzy technicznej.

Występujace usterki dachu nie stwarzały bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa konstrukcji oraz bezpieczeństwa użytkowania, ale wymagały bezwzględnego usunięcia, gdyż ich pozostawienie mogło w bardzo krótkim okresie czasu doprowadzić do istotnego pogorszenia się stanu technicznego budynku jak całości.

Literatura
[1] Praca zbiorowa: Trwałość i skuteczność napraw obiektów budowlanych, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław, 2007.
[2] Substyk M.: Utrzymanie i kontrola okresowa obiektów budowlanych. Wydawnictwo ODDK, Warszawa, 2012.
[3] Schunck E., Barthel R., Kießl K.: Atlas dachów – dachy spadziste. Wydawnictwo MDM sp. z o.o., Warszawa, 2005.
[4] Markiewicz P.: Detale projektowe dla architektów. Wydawnictwo Archiplus, Warszawa, 2009.
[5] Beinhauer P.: Katalog standardowych rozwiązań projektowych detali dla projektów budowlanych. Państwowe  Wydawnictwo Techniczne, Warszawa,  2010.
[6] Rokiel M.: Renowacje obiektów budowlanych. Projektowanie i warunki – techniczne wykonania i odbioru robót. Wydawnictwo Medium, Warszawa, 2014.

dr hab. inż. Maciej Niedostatkiewicz
Politechnika Gdańska
 Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska
Katedra Budownictwa i Inżynierii Materiałowej
Pracownia Projektowo-Inżynierska Maciej Niedostatkiewicz