Zabytki są w cenie. Każde państwo, miasto, instytucja posiadająca historyczny obiekt budowlany dba o niego, chucha i dmucha, aby zachować go w jak najlepszym stanie. Najbardziej świadomi nie wymieniają nawet dachów, starając się utrzymać oryginalne pokrycia w jak najlepszym stanie.
Fot. 1. Dach na hotelu Dieu Hospices de Beaune z XIV w.
Wiele ciekawych miejscowości, po okresach prosperity, w wyniku różnych kolei losu, wojen, zmiany szlaków handlowych i gospodarki niekiedy powoli się wyludniało i popadało w zapomnienie. Aby temu przeciwdziałać, w 1982 roku powstało we Francji Les Plus Beaux Villages de France – Stowarzyszenie Najpiękniejszych Wsi Francji.
Fot. 2. Oryginalne dachy kamienne
Jest to stowarzyszenie użyteczności publicznej, podejmujące inicjatywę na rzecz ratowania dziedzictwa kulturowego terenów wiejskich. Jego celem jest zachowanie i promocja wybitnych przykładów dziedzictwa kulturowego wsi francuskiej i stworzenie podstaw do rozwoju turystyki, która będzie zapobiegać postępującemu wyludnieniu obszarów wiejskich Francji. Sieć ta powstała w celu ratowania opuszczonych lub wyludnionych wsi i małych miasteczek, które w wyniku przemian gospodarczych, społecznych, ekonomicznych lub innych, utraciły częściowo swoją pierwotną funkcję i przeznaczenie. Ich rewitalizacja miała na celu doprowadzenie do ożywienia, poprawy funkcjonalności, estetyki, wygody użytkowania i jakości życia mieszkańców oraz rozwoju turystyki, co niewątpliwie zakończyło się wielkim sukcesem. Obecnie do stowarzyszenia należy 156 wiosek rozmieszczonych w 21 regionach i 69 departamentach. Dostać się do tego stowarzyszenia nie jest sprawą ani prostą, ani łatwą. Należy spełnić wiele dość wygórowanych warunków odnośnie zachowania i poprawy jakości dziedzictwa kulturowego wsi czy małego miasteczka oraz konsekwentnie wspierać rozwój działalności gospodarczej, związanej z branżą turystyczną.
Fot. 3. Wszystkie dachy w jednym odcieniu: czerwonym
Z pomysłem wprowadzenia podobnego programu na terenie województwa opolskiego, a następnie docelowo na obszarze całej Polski, mierzy się obecnie wojewoda opolski, Ryszard Wilczyński, który jest już twórcą wprowadzonego 16 lat temu w województwie opolskim (i potem w całej Polsce) programu Odnowa wsi. Jako członek Zespołu ds. Dziedzictwa Kulturowego Wsi Opolskiej byłam na kilkudniowej podróży studialnej we Francji, zwiedzając pięć niezwykłych miejscowości z ww. sieci.
Fot. 4. Karpiówki o prostym wykroju
Fot. 5. Ozdobne gąsiory
Fot. 6. Profilowane, zdobione dachówki szczytowe
Zamieszkują je niewielkie grupy ludzi (od 90 do kilkuset), chcący mieszkać spokojnie, z dala od zgiełku miasta, a których główne dochody pochodzą z gastronomii i turystyki. Pod względem zabudowy i architektury te niewielkie miejscowości sprawiają wrażenie, jakby czas się w nich zatrzymał. Pozornie opuszczone, niezamieszkałe domy, obsadzone kwiatami i ziołami, wykazują wyjątkowo dużą dbałość o zabytkowe detale architektoniczne. Według zasady Stowarzyszenia, zewnętrzny wygląd prywatnego budynku jest dziedzictwem kulturowym regionu i własnością społeczną, dlatego nie wolno dokonywać w nich żadnych współczesnych zmian; wnętrze natomiast jest już własnością prywatną i tam każdy urządza je według własnego uznania. Stąd budynki w tych miejscowościach z zewnątrz sprawiają wrażenie jakby lekko zaniedbanych, uszkodzonych przez czas, posiadają starą stolarkę okienną i drzwiową z pięknymi okuciami, antabami, kołatkami oraz stare pokrycia dachowe, które w razie potrzeby lub kataklizmu można wymienić tylko na stylowe z epoki.
Fot. 7. Stylizowane gąsiory początkowe
Zwiedzaliśmy region Burgundii, który słynie z kolorowych wzorzystych dachów (fot. 1), ale niestety, byliśmy w jego części zachodniej, gdzie dachy takie już nie występują. Francja ma powód, aby szczycić się rozwojem pewnych pokryć dachowych: kamiennych, łupkowych, ceramicznych oraz dachówkowych: z mnichów-mniszek, karpiówek, marsylskich. W tym kraju od wieków podstawą było budownictwo z kamienia. Kamienne budynki często miały kamienne pokrycia (fot. 2). Z czasem zostały one zastąpione przez pokrycia ceramiczne, zwłaszcza przez charakterystyczne dla regionu śródziemnomorskiego dachówki mnich-mniszka, które występują w różnych odcieniach, z przewagą koloru czerwonego. Jak widać na fotografii, nowe pokrycia dachu różnią się od zabytkowych, ale zgodnie z obowiązującymi przepisami nie wolno zmienić koloru dachu, stąd dominującym kolorem dachów w tej części Francji jest kolor czerwony (fot. 3). W tym kolorze są także dachówki karpiówki, które w większości miały wykrój prosty (fot. 4) oraz towarzyszące im akcesoria dachowe. Również późniejsze, dziewiętnastowieczne dachówki zakładkowe tzw. marsylskie oraz towarzyszące im, często ozdobne gąsiory kalenicowe, występują w kolorze czerwonym (fot. 5). Ciekawostką, niespotykaną np. na Śląsku, jest nietypowe zakończenie ścian szczytowych za pomocą specjalnie profilowanych dachówek szczytowych (fot. 6), powiązanych z niespotykanymi również u nas, stylizowanymi formami gąsiorów początkowych (fot. 7). Również dolne zakończenie tej nietypowej, „ceramicznej wiatrownicy”, posiada ciekawy, osobno produkowany, dekoracyjny element (fot. 8).
Fot. 8. Dolna dachówka szczytowa
Francja to piękny kraj, który odwiedza ogromna ilość turystów na świecie i dla tych turystów, którzy zostawiają tam duże pieniądze. Dla nich (ale i nie tylko) dba się tam nawet o tak drobne detale, jak te pokazane na fotografiach. Bierzmy z nich przykład i zostawiajmy również nasze zabytkowe akcesoria dachowe na starych dachach, które nie są od nich gorsze. Zawsze znajdzie się ktoś, kto to doceni.
Elżbieta Wijas-Grocholska
